Công dụng của Xuyên khung đối với khoẻ

Cây Xuyên khung là gì?

Cây Xuyên khung

Xuyên khung tên khoa học là Ligusticum striatum DC (còn được gọi là Ligusticum wallichii Franch hoặc Ligusticum chuanxiong S.H.Qiu, Y.Q.Zeng, K.Y.Pan, Y.C.Tang & J.M.Xu), thuộc họ Hoa tán – Apiaceae.

Xuyên khung là cây thảo, sống lâu năm, có chiều cao trung bình từ 40-70cm, Thân cây hình trụ, mọc thẳng trong ruột rỗng, mặt ngoài có đường gân dọc nổi rõ. Lá mọc so le, kép 3 lần, có từ 3 đến 5 đôi lá chét, phiến lá chét xẻ thuỳ sâu, khi vò có mùi thơm. Hoa họp thành tán kép, hoa nhỏ, màu trắng. Quả bế đôi, hình trứng. Toàn cây có chứa tinh dầu, đặc biệt là phần thân rễ. Mùa ra hoa kết quả vào khoảng tháng 8 đến tháng 10.

Bộ phận dùng làm thuốc của cây xuyên khung là thân rễ. Được thu hái khi thân đã phình ra. Sau khi thu hái, rễ được làm sạch bằng cách tách bỏ đất và cát, phơi dưới ánh nắng hoặc sấy khô cho đến khi hoàn toàn khô. Sau khi đã làm sạch và loại bỏ các tạp chất, thân rễ xuyên khung sẽ được ủ để mềm, sau đó được thái thành các phiến mỏng và tiếp tục phơi hoặc sấy khô để sử dụng trong y học.

Thành phần hoá học của cây có chứa tinh dầu, alkaloid (dẫn chất của purin, carbolin, pyrimidin,...), acid phenol và các sesquiterpenoid, cùng với các phthalid như butylidenephthalid, ligustilid, neocindilid.

Công dụng của cây Xuyên khung đối với sức khoẻ

Theo y học cổ truyền

Xuyên khung là một loại thảo dược có tính ấm, vị cay nồng, mùi thơm, có tác dụng đặc biệt lên gan, túi mật và màng tim, thúc đẩy tuần hoàn máu ở phần dưới cơ thể, giúp lưu thông máu, loại bỏ ứ đọng và giảm đau.

Xuyên khung được dùng để điều trị các triệu chứng như đau phong thấp, ngã, va chạm mạnh gây tổn thương, đau mạn sườn, đau ngực, đau tức ngực, đau đầu, huyết áp cao, nhức đầu, hoa mắt, cảm mạo, nhức mỏi, rối loạn kinh nguyệt, rong huyết sau khi phụ nữ sinh nở, tắc kinh, thống kinh, hỗ trợ điều trị rối loạn thiếu máu cục bộ, điều trị chứng đau khớp do thấp khớp và tình trạng liệt nửa người do đột quỵ.

Ngoài ra, xuyên khung còn được sử dụng như một nguyên liệu cho các món ăn như salad trộn, rau xào và hầm, giúp tăng cường sức khỏe và giảm chứng chóng mặt.

Theo Y học hiện đại

Tác dụng giảm đau, hạ sốt, chống viêm

Các hoạt chất trong xuyên khung có khả năng làm giảm sốt, chống viêm và có khả năng giảm cường độ các tín hiệu đau trong cơ thể.

Tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm

Tinh dầu chiết xuất từ cây Xuyên khung có tác dụng kháng khuẩn đối với nhiều loại vi khuẩn khác nhau, liên cầu tan máu, phế cầu,Pseudomonas aeruginosa, vi khuẩn thương hàn, vi trùng lỵ và vi khuẩn gây mủ. Xuyên khung có khả năng tiêu diệt các loại nấm bằng cách phá vỡ cấu trúc tế bào của chúng.

Tác dụng an thần

Cây xuyên khung giúp giảm lo lắng và gây ngủ, tạo cảm giác thư thái cho người sử dụng.

Tác dụng trên tim mạch

Các hoạt chất phthalide và alkaloid trong Xuyên khung có tác dụng chống oxy hóa, làm tăng lưu lượng máu mạch vành tim, gây giãn mạch, chống đau nửa đầu, chống đông máu, giảm mức cholesterol trong huyết thanh, giảm mật độ lipoprotein chống thiếu máu não và cơ tim, bảo vệ mạch máu, ngăn ngừa hình thành huyết khối, giảm tăng huyết áp, ngăn ngừa xơ vữa động mạch, giảm co thắt, chống viêm, chống ung thư, giúp phòng ngừa thiếu máu não, điều trị các vấn đề như đau nửa đầu và đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Hoạt chất ligustrazine có trong cây Ligusticum wallichii còn giúp tăng khả năng co bóp của cơ tim và tuần hoàn mạch vành.

Ức chế hình thành huyết khối tiểu cầu

Thành phần ligustrazin được phân lập từ Xuyên khung có tác dụng ức chế tập kết tiểu cầu, ngăn chặn quá trình hình thành huyết khối trong tiểu cầu, dùng để dự phòng quá trình tạo cục máu đông ở động mạch.

Bài thuốc kinh nghiệm chữa bệnh từ cây Xuyên khung

Bài thuốc chữa suy nhược cơ thể ở bệnh nhân lớn tuổi có bệnh tim mạch, phụ nữ sau sinh, tiền mãn kinh

Cách thực hiện: 8g Xuyên khung, 16g Thục Địa, 12g Đương Quy, 12g Bạch Thược. Các vị thuốc đem sắc nước uống mỗi ngày 1 thang.

Hoặc:

Cách thực hiện: 8g Xuyên khung, 16g Đảng Sâm, 12g Hoàng Kỳ, 12g Thục đĩa, 12g Bạch thược, 12g Đại táo, 8g Đương quy, 8g Bạch Truật, 8g Viễn Chí, 6g Trần Bì, 6g Quế chi, 6g Phục Linh, 6g Cam thảo, 6g Ngũ Vị Tử. Đem các vị thuốc sắc nước uống, ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa thấp tim (viêm khớp kèm theo suy tim)

Cách thực hiện: 12g Xuyên khung, 20g Kim ngân, 20g Thổ Phục Linh, 16g Bạch truật, 16g Đảng sâm, 12g Phục linh, 12g Đương quy, 12g Bạch thược, 12g Thục địa, 12g Ngưu Tất, 8g Huyền hồ sách, 4g Cam thảo. Đem các vị thuốc sắc nước uống ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa thiếu máu

Cách thực hiện: 8g Xuyên khung, 16g Thục địa, 12g Bạch thược, 12g Đương quy, 12g Cao ban long, 12g Kỷ tử, 8g A giao. Các vị đem sắc nước uống, ngày 1 thang.

Hoặc: 8g Xuyên khung 16g Thục địa, 16g Đảng sâm, 12g Đương quy, 12g Bạch thược, 12g Bạch truật, 8g Phục linh, 6g Cam thảo. Các vị đem sắc nước uống, ngày 1 thang.

Vị thuốc Xuyên khung

Bài thuốc chữa chảy máu do ứ huyết

Cách thực hiện: 8g Xuyên khung, 8g Bạch thược, 8g Đương quy, 8g Huyền hồ sách, 8g Bồ hoàng, 8g Ngẫu tiết, 8g Huyết dư, 8g Địa du. Các vị đem sắc nước uống, ngày 1 thang.

Bài thuóc chữa đau dây thần kinh hông do lạnh

Cách thực hiện: 12g Xuyên khung, 12g Độc hoạt, 12g Uy linh tiên, 12g Đan sâm, 12g Tang Ký Sinh, 12g Ngưu tất, 8g Phòng phong, 8g Quế chi, 8g Tế tân, 8g Chỉ Xác, 8g Trần bì. Các vị đem sắc nước uống, ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa đau lưng cấp do cứng cơ

Cách thực hiện: 16g Xuyên khung, 12g Phục linh, 12g Ý dĩ, 8g Can khương, 8g Thương truật, 8g Quế chi, 6g Cam thảo. Các vị đem sắc nước uống ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa đau dây thần kinh, nhức đầu

Cách thực hiện: 8g Xuyên khung, 15g Thạch cao, 15g Cam thảo, 5g Quế chi, 5g Bạc hà. Các vị đem sắc nước uống ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa thiếu sữa

Cách thực hiện: 20g Xuyên khung sao vàng, 50g móng chân lợn đực đem sao với cát, 30g Thông tháo thái mỏng, 30g gạo nếp, 5 cây Hàng tươi. Sắc kỹ lấy nước uống mỗi ngày 1 thang, uống khi đói, ngày uống 3-4 lần cho đến khi đủ sữa.

Bài thuốc chữa loạn thần kinh thực vật

Cách thực hiện: 10g Xuyên khung, 50g Táo nhân, 15g Tri mẫu, 15g Phục linh, 10g Cam thảo. Các vị đem sắc nước uống, ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa viêm đa khớp dạng thấp

Cách thực hiện: 8g Xuyên khung, 12g Độc hoạt, 12g Tang ký sinh, 12g Phòng phong, 12g Đương quy, 12g Tục đoạn, 12g Ngưu tất, 12g Bạch thược, 12g Thục địa, 12g Đảng sâm, 12g Ý dĩ, 10g Tần giao, 8g Quế chi, 6g Cam thảo, 6g Tế tân. Các vị đem sắc nước uống, ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa viêm đại tràng

Cách thực hiện: 8g Xuyên khung, 12g Đảng sâm, 12g Bạch truật, 12g Ý dĩ, 8g Hoàng Liên, 8g Hoàng bá, 8g Chỉ xác, 8g Mộc hương. Các vị đem sắc nước uống ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa viêm phần phụ

Thuốc uống: 10g Xuyên khung, 16g Kê huyết đằng, 16g Ý dĩ, 12g Bồ Công Anh, 12g Kim Ngân Hoa, 8g Huyền hồ, 4g Nhũ hương, 4g Mộc dược, 4g Cam thảo. Các vị đem sắc nước uống, ngày 1 thang.

Thuốc thụt hậu môn: 10g Xuyên khung, 16g Bồ công anh, 10g Xích Thược, 4g Nhũ hương, 4g Một dược. Các vị đem sắc với 200ml nước cho đến khi còn 100ml, dùng để thụt hậu môn, nhiệt độ dung dịch thụt khoảng 37 đến 40 độ C, trong 20 phút, sau đó nằm nghỉ, thụt 6 lần một liệu trình, 2 ngày thụt một lần, trước khi thụt cần tháo hết phân, nếu không đỡ thì nghỉ từ 7 đến 10 ngày rồi mới thụt lại.

Bài thuốc chữa trĩ

Cách thực hiện: 8g Xuyên khung, 12g Thục địa, 12g Đương quy, 12g Bạch thược, 12g Hoàng kỳ, 12g Địa du, 8g A giao, 4g Cam thảo. Các vị đem sắc nước uống ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa kinh nguyệt sớm, ít kinh

Cách thực hiện: 8g Xuyên khung, 16g Sinh đĩa, 12g Bạch thược, 12g Địa cốt bì, 8g Đương quy, 8g Đan bì. Các vị đem sắc nước uống, ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa đau đầu, khu phong tán hàn

Xuyên khung trà điều tán: Xuyên khung, Cam thảo, Bạc Hà, Kinh Giới, Tế tân, Bạch Chỉ, Khương hoạt, Phòng phong. Các vị đem tán thành bột mịn hoặc sắc uống.

Bài thuốc chữa viêm tắc động mạch

Cách thực hiện: 12g Xuyên khung, 16g Thục địa,16g Bạch thược, 16g Đảng sâm, 12g Đương quy, 12g Bạch truật, 8g Phục linh, 4g Cam thảo. Các vị đem sắc nước uống, ngày 1 thang.

Lưu ý khi dùng Xuyên khung

Không sử dụng Xuyên khung cho các trường hợp sau đây:

Người có tiền sử dị ứng với cây xuyên khung hoặc bất kỳ thành phần nào trong dược liệu này.

Người có tình trạng âm hư (thiếu năng lượng âm) hoặc hỏa vượng (nhiệt độ cơ thể tăng cao) nên hạn chế sử dụng cây xuyên khung.

Người có đàm do hen suyễn hoặc khí thăng. Do cây xuyên khung có tính ấm và kích thích tuần hoàn máu.

Người có triệu chứng khô miệng, khô họng, ra mồ hôi trộm vào ban đêm, phiền táo. Do cây xuyên khung có tính ấm, có thể làm tăng triệu chứng khô miệng, khô họng và tạo ra mồ hôi trộm vào ban đêm.

Người có triệu chứng đầy bụng, chán ăn hoặc sự mất cân bằng giữa khí và huyết, bạn cần nên tránh sử dụng cây xuyên khung.

Người ra nhiều máu trong kỳ kinh nguyệt.

Người đang gặp các vấn đề về nội tạng hoặc có xuất huyết cần nên tư vấn ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng cây xuyên khung.

Phụ nữ mang thai nên tham khảo ý kiến ​​bác sĩ trước khi sử dụng cây xuyên khung nhằm đảm bảo an toàn tối đa cho thai nhi.

Tóm lại, Cây Xuyên khung là vị thuốc được dùng trong y học cổ truyền với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe, được sử dụng điều trị một số bệnh hiệu quả tại nhà. Tuy nhiên, để sử dụng thảo dược có hiệu quả, an toàn, người bệnh cần tham khảo hướng dẫn của của chuyên gia y tế trước khi sử dụng cây Xuyên khung trong phòng và chữa bệnh.

DSCK1. NGUYỄN HỒNG DIỄM