Hoàng đằng - Kháng sinh tự nhiên cho sức khỏe toàn diện
Thứ năm, 21/03/2024 | 15:17
Hoàng đằng được thường xuyên ứng dụng trong phương pháp Đông y để chữa trị nhiều loại bệnh, đặc biệt là trong các phương pháp điều trị tiêu chảy, viêm nhiễm... Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm, tác dụng và cách sử dụng loại dược liệu này.
Theo Dược sĩ Tôn Thảo Vy - Giảng viên tại Cao đẳng Y Dược TPHCMcho biết, Dược liệu này có nguồn gốc từ Malaysia và các quốc gia khác ở Đông Nam Á. Ban đầu, nó là loại cây thích bóng mát khi còn non, và phát triển tốt trong đất ẩm ướt. Ở Việt Nam, loại cây này phổ biến ở Nghệ An, các tỉnh Tây Nguyên và một số tỉnh miền núi phía Bắc.
Thường thu hái dược liệu vào mùa thu, vào khoảng tháng 8 và tháng 9 hàng năm. Phần thân già và rễ sau khi thu hái sẽ được tẩy sạch lớp vỏ bần bao phủ bên ngoài. Sau đó, chúng được cắt thành từng đoạn ngắn khoảng 15 - 20cm, sau đó được phơi hoặc sấy khô và lưu trữ để sử dụng dần.
Đây là loài dây leo to, rất dày, có thể vươn lên tới đỉnh của các cây lớn. Thân già và rễ màu vàng, vỏ bên ngoài nứt nẻ. Thân non mịn màng màu lục.
Lá mọc xen kẽ, dài từ 9 - 20cm, rộng từ 4 - 10cm, cứng và mịn. Lá bầu dục, đầu nhọn, gốc lá tròn hoặc cắt ngang, có ba gân chính rõ ràng. Mặt trên lá xanh sâu bóng, mặt dưới nhạt, cuống lá dài từ 5 - 14cm, gần lá và phình lên ở hai đầu.
Hoa nhỏ màu vàng lục, không màu, mọc thành chùy dài ở kẽ lá đã rụng, phân nhánh hai lần, dài từ 30 - 40cm. 3 lá đài ngoài nhỏ hình trái xoan, hơi nhọn, 3 lá đài trong hình khum rộng và dài hơn. Cánh hoa 3, hơi rộng hơn lá đài trong. Bao phấn mịn, chỉ nhị rộng và dài bằng bao phấn. Hoa đực có 6 nhị, hoa cái có 3 lá noãn.
Quả hạch hình trái xoan, khi chín màu vàng, chứa một hạt dày và hơi dẹt.
Bộ phận sử dụng
Thân già và rễ của cây được sử dụng để chế biến thành vị thuốc.
Hoàng đằng phiến: sau khi thu hái, dược liệu được thái thành phiến vát, có độ dày từ 1 - 3mm, sau đó được phơi hoặc sấy khô. Nếu sử dụng rễ và thân cây khô, chúng được ngâm và ủ mềm trước khi thái thành phiến vát như đã mô tả, sau đó được phơi hoặc sấy khô.
Hoàng đằng sao: phiến hoàng đằng được lấy ra và đem sao khô cho đến khi có màu vàng.
Dược liệu này có tính chất cứng, khó bị gãy và có vị đắng.
Các đoạn thân và rễ có hình dạng trụ thẳng hoặc hơi cong, có chiều dài từ 10cm đến 30cm và đường kính từ 0,6cm đến 3cm. Bề mặt ngoài thường có màu nâu, có các vân dọc và sẹo từ cuống lá (đối với đoạn thân) hoặc sẹo từ rễ nhỏ (đối với đoạn rễ). Mặt cắt ngang thường có màu vàng và chia thành 3 phần rõ rệt: phần vỏ hẹp, phần gỗ có các tia ruột xếp thành hình nan hoa bánh xe, và phần ruột ở giữa có hình dạng tròn và hẹp. Dược liệu có đặc tính cứng, khó bị gãy và có vị đắng.
Vị thuốc nên được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh ẩm và côn trùng gây hại. Có thể đặt vào túi nylon để bảo quản và sử dụng dần.
Thành phần hóa học
Các thành phần hoạt chất có trong Hoàng đằng chủ yếu là alcaloid, trong đó palmatin chiếm tỷ lệ từ 1 đến 3,5%, cùng với một lượng nhỏ jatrorrhizin, columbamin và berberin. Ngoài ra, còn có tenophylloloside, fibleucinoside, fibraurinoside, fibleucine và fibraucine.
Công dụng
Công dụng của Hoàng đằng
Y học hiện đại
Hoạt chất chính berberin có trong Hoàng đằng đóng vai trò chủ yếu trong các tác dụng dược lý của loại dược liệu này.
Tăng cường độ đàn hồi của mạch máu, ngăn ngừa sự hình thành của các mảng xơ vữa.
Giảm lượng chất béo triglyceride tích tụ tại gan và giảm cholesterol xấu trong máu.
Bảo vệ sức khỏe tim mạch, hỗ trợ tăng khả năng co bóp và giãn nở của tim, đồng thời duy trì hoạt động của thần kinh giao cảm tại tim.
Ức chế sự phát triển của vi khuẩn, giúp điều trị tiêu chảy và viêm kết mạc do nhiễm khuẩn.
Ngoài ra, thành phần palmatin cũng có các tác dụng khác:
Ức chế sự phát triển của vi khuẩn đường ruột như Streptococcus hemolyticus và Staphylococcus aureus, cũng như chống lại các loại nấm, đặc biệt là nấm gây viêm nhiễm âm đạo.
Hỗ trợ điều trị rối loạn nhịp tim và giảm huyết áp ở những người có huyết áp cao.
Chiết xuất palmatin clorua từ Hoàng đằng được sử dụng để chữa đau mắt, tiêu chảy và lỵ. Công trình nghiên cứu của Đỗ Tất Lợi và đồng nghiệp đã cho thấy rằng panmatin clorua có thể sản xuất dưới dạng viên 0,02g và viên 5mg để chữa lỵ cho cả người lớn và trẻ em.
Liều dùng của viên palmatin như sau:
Người lớn có thể uống từ 4 đến 10 viên viên 0,02g mỗi ngày, có thể tăng liều lên đến 20 - 30 viên/ngày.
Trẻ em dưới 3 tuổi nên dùng viên 5mg theo các liều lượng khác nhau tùy theo độ tuổi và cân nặng, chia thành 2 - 3 lần uống mỗi ngày.
Thành phần palmatin có trong Hoàng đằng mang lại nhiều tác dụng hữu ích trong điều trị các bệnh lý khác nhau.
Y học cổ truyền
Hoàng đằng có vị đắng và tính hàn, được sử dụng trong y học cổ truyền để:
Thanh nhiệt, tiêu viêm, sát trùng, giải độc và thông tiện.
Chữa đau mắt, sưng viêm ruột, tiêu chảy, sốt rét, lỵ, lở ngứa ngoài da, viêm tai, bệnh về gan và cảm giác nóng trong cơ thể.
Cách sử dụng và liều lượng:
Cách sử dụng và liều lượng của Hoàng đằng phụ thuộc vào mục đích điều trị và bài thuốc cụ thể, thường được sử dụng dưới dạng nước sắc uống hoặc nước rửa ngoài. Liều lượng tham khảo mỗi ngày dao động từ 6 đến 12 gram.
Lưu ý khi sử dụng
Mặc dù Hoàng đằng có hiệu quả trong việc trị bệnh, tuy nhiên, việc sử dụng không đúng cách có thể gây ra những rủi ro. Cần lưu ý những điều sau đây khi sử dụng:
Tránh sử dụng dược liệu này cho những người có triệu chứng tính hàn như tay chân lạnh, cảm giác rét, run lạnh, hoặc đau tăng do lạnh.
Cẩn thận khi sử dụng dược liệu chế thành thuốc nhỏ mắt để điều trị viêm kết mạc. Việc tự thực hiện bài thuốc này tại nhà có thể không đảm bảo vệ sinh và dễ gây nhiễm trùng.
Tránh sử dụng cho phụ nữ mang thai và đang cho con bú.
Lưu ý với những người có dị ứng với các thành phần có trong vị thuốc
Nhiều bậc phụ huynh lo lắng khi thấy trẻ chậm tăng cân và thấp bé hơn so với bạn bè cùng trang lứa. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng trẻ tăng cân chậm? Làm thế nào để cải thiện tình trạng này và giúp bé phát triển cao lớn hơn?
Lipvar 10 là thuốc được sử dụng trong điều trị tăng lipid máu bao gồm tăng cholesterol toàn phần, LDL cholesterol, triglycerid và apolipoprotein B, giúp phòng ngừa các biến cố tim mạch như giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim, giảm nguy cơ đột quỵ và cơ tử vong do bệnh tim mạch.
Tocemux là thuốc được sử dụng làm thuốc tiêu chất nhầy trong bệnh lý hô hấp có đờm nhầy quánh như trong viêm phế quản cấp, viêm phế quản mạn và tăng tiết dịch đường hô hấp do thuốc giúp đờm loãng hơn khiến ho khạc đờm dễ dàng hơn.
Rối loạn giấc ngủ khiến bạn cảm thấy mệt mỏi và uể oải vào ngày tiếp theo. Nếu không được điều trị, tình trạng mất ngủ kéo dài hoặc ngủ quá nhiều có thể dẫn đến những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và làm suy giảm hiệu suất công việc hàng ngày.