Hoàng đằng được thường xuyên ứng dụng trong phương pháp Đông y để chữa trị nhiều loại bệnh, đặc biệt là trong các phương pháp điều trị tiêu chảy, viêm nhiễm... Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm, tác dụng và cách sử dụng loại dược liệu này.
Theo Dược sĩ Tôn Thảo Vy - Giảng viên tại Cao đẳng Y Dược TPHCM cho biết, Dược liệu này có nguồn gốc từ Malaysia và các quốc gia khác ở Đông Nam Á. Ban đầu, nó là loại cây thích bóng mát khi còn non, và phát triển tốt trong đất ẩm ướt. Ở Việt Nam, loại cây này phổ biến ở Nghệ An, các tỉnh Tây Nguyên và một số tỉnh miền núi phía Bắc.
Thường thu hái dược liệu vào mùa thu, vào khoảng tháng 8 và tháng 9 hàng năm. Phần thân già và rễ sau khi thu hái sẽ được tẩy sạch lớp vỏ bần bao phủ bên ngoài. Sau đó, chúng được cắt thành từng đoạn ngắn khoảng 15 - 20cm, sau đó được phơi hoặc sấy khô và lưu trữ để sử dụng dần.
Đây là loài dây leo to, rất dày, có thể vươn lên tới đỉnh của các cây lớn. Thân già và rễ màu vàng, vỏ bên ngoài nứt nẻ. Thân non mịn màng màu lục.
Lá mọc xen kẽ, dài từ 9 - 20cm, rộng từ 4 - 10cm, cứng và mịn. Lá bầu dục, đầu nhọn, gốc lá tròn hoặc cắt ngang, có ba gân chính rõ ràng. Mặt trên lá xanh sâu bóng, mặt dưới nhạt, cuống lá dài từ 5 - 14cm, gần lá và phình lên ở hai đầu.
Hoa nhỏ màu vàng lục, không màu, mọc thành chùy dài ở kẽ lá đã rụng, phân nhánh hai lần, dài từ 30 - 40cm. 3 lá đài ngoài nhỏ hình trái xoan, hơi nhọn, 3 lá đài trong hình khum rộng và dài hơn. Cánh hoa 3, hơi rộng hơn lá đài trong. Bao phấn mịn, chỉ nhị rộng và dài bằng bao phấn. Hoa đực có 6 nhị, hoa cái có 3 lá noãn.
Quả hạch hình trái xoan, khi chín màu vàng, chứa một hạt dày và hơi dẹt.
Thân già và rễ của cây được sử dụng để chế biến thành vị thuốc.
Dược liệu này có tính chất cứng, khó bị gãy và có vị đắng.
Các đoạn thân và rễ có hình dạng trụ thẳng hoặc hơi cong, có chiều dài từ 10cm đến 30cm và đường kính từ 0,6cm đến 3cm. Bề mặt ngoài thường có màu nâu, có các vân dọc và sẹo từ cuống lá (đối với đoạn thân) hoặc sẹo từ rễ nhỏ (đối với đoạn rễ). Mặt cắt ngang thường có màu vàng và chia thành 3 phần rõ rệt: phần vỏ hẹp, phần gỗ có các tia ruột xếp thành hình nan hoa bánh xe, và phần ruột ở giữa có hình dạng tròn và hẹp. Dược liệu có đặc tính cứng, khó bị gãy và có vị đắng.
Vị thuốc nên được bảo quản ở nơi khô ráo, tránh ẩm và côn trùng gây hại. Có thể đặt vào túi nylon để bảo quản và sử dụng dần.
Các thành phần hoạt chất có trong Hoàng đằng chủ yếu là alcaloid, trong đó palmatin chiếm tỷ lệ từ 1 đến 3,5%, cùng với một lượng nhỏ jatrorrhizin, columbamin và berberin. Ngoài ra, còn có tenophylloloside, fibleucinoside, fibraurinoside, fibleucine và fibraucine.
Công dụng của Hoàng đằng
Hoạt chất chính berberin có trong Hoàng đằng đóng vai trò chủ yếu trong các tác dụng dược lý của loại dược liệu này.
Ngoài ra, thành phần palmatin cũng có các tác dụng khác:
Liều dùng của viên palmatin như sau:
Thành phần palmatin có trong Hoàng đằng mang lại nhiều tác dụng hữu ích trong điều trị các bệnh lý khác nhau.
Hoàng đằng có vị đắng và tính hàn, được sử dụng trong y học cổ truyền để:
Cách sử dụng và liều lượng:
Cách sử dụng và liều lượng của Hoàng đằng phụ thuộc vào mục đích điều trị và bài thuốc cụ thể, thường được sử dụng dưới dạng nước sắc uống hoặc nước rửa ngoài. Liều lượng tham khảo mỗi ngày dao động từ 6 đến 12 gram.
Mặc dù Hoàng đằng có hiệu quả trong việc trị bệnh, tuy nhiên, việc sử dụng không đúng cách có thể gây ra những rủi ro. Cần lưu ý những điều sau đây khi sử dụng:
Nguồn: Tin tức Y Dược – Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur
