Những lưu ý khi sử dụng thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs)

NSAID là thuốc gì?

Theo Dược sĩ CKI Nguyễn Hồng Diễm - Giảng viên tại Cao đẳng Y Dược TPHCM cho biết, Thuốc kháng viêm không steroid (còn gọi là NSAID = Mon-Steroidal Anti-inflamatoy Drugs). NSAID có tác dụng hạ sốt, giảm đau, kháng viêm không có cấu trúc steroids.

Tác dụng của các NSAIDs bằng cách ức chế sự hoạt động của các enzym cyclooxygenase (COX). COX là enzyme quan trọng tham gia vào trong quá trình tổng hợp các prostaglandin (PG). PG là hoạt chất trung gian gây viêm, đau, sốt và có vai trò bảo vệ niêm mạc dạ dày và ruột. Enzym COX có 2 loại bao gồm COX-1 và COX-2.

COX-1 là enzyme có hiện diện trong các mô của cơ thể. Enzyme COX-1 đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì chức năng thông thường của các mô hay cơ quan, bao gồm sản xuất prostaglandin trong đường tiêu hóa để bảo vệ niêm mạc dạ dày khỏi acid và điều chỉnh sức bền thành mạch máu. Khi NSAIDs ức chế COX-1 sẽ gây ra các tác dụng phụ trên đường tiêu hóa như viêm loét dạ dày-tá tràng, xuất huyết tiêu hóa hay vấn đề về huyết áp.

COX-2 là enzyme không có trong các mô của cơ thể, chỉ được sản sinh ra khi có sự viêm nhiễm hoặc tổn thương trong cơ thể, COX-2 chịu trách nhiệm sản xuất các chất trung gian prostaglandin gây viêm, đau nhức. Khi các NSAIDs ức chế chọn lọc trên COX-2, sẽ làm giảm viêm, giảm đau và hạ sốt nhưng không gây ra các tác dụng phụ trên hệ tiêu hóa.

Một số NSAIDs thường được sử dụng

NSAID ức chế không chọn lọc: Nhóm này ức chế cả enzyme COX-1 và COX-2. Enzyme COX-2 có hiện diện ở vị trí viêm nhiều hơn. Trong khi enzym COX-1 thường gặp ở dạ dày, mạch máu và tiểu cầu. NSAID ức chế không chọn lọc bao gồm: Aspirin, Ibuprofen, Diclopfenac, Ketoprofen, Naproxen…

NSAID ức chế chọn lọc: Nhóm này ức chế chủ yếu trên enzyme COX-2, ức chế yếu COX-1: NSAID ức chế chọn lọc bao gồm: Meloxicam, celecoxib, etoricoxib, valdecoxib, lumiracoxib, piroxicam,…

NSAID được sản xuất trên thị trường với các dạng bào chế khác nhau, bao gồm dạng thuốc uống như viên nén, viên nang và sirô, dạng tác dụng tại chỗ như gel, kem và thuốc đạn và dạng thuốc tiêm.

NSAID là các thuốc được sử dụng rộng rãi nhất trong lâm sàng. Tuy nhiên FDA (Cơ quan Quản lý thuốc và Thực phẩm Mỹ) đã xếp NSAID vào nhóm thuốc là thường xuyên nhất gây ra các phản ứng có hại của thuốc cho người bệnh khi dùng.

Chỉ định của NSAID thường sử dụng

Đau nhẹ đến trung bình như đau đầu, đau lưng, đau răng, đau bụng kinh, đau do chấn thương, đau nửa đầu, đau sau phẫu thuật,….

Viêm cấp tính và mãn tính: Viêm xương khớp, Bệnh thấp khớp, viêm khớp dạng thấp, các bệnh tự miễn, gout cấp, viêm mô,…

Sốt do mọi nguyên nhân

Chống kết tập tiểu cầu. Aspirin là một NSAID có đặc tính làm loãng máu, được sử dụng với liều thấp để ức chế kết tập tiểu cầu, giảm nguy cơ đau tim và phòng ngừa đột quỵ ở những người bệnh có nguy cơ cao

Lưu ý cách dùng và liều dùng của NSAID

Nên khởi đầu điều trị bằng NSAID với liều thấp nhất có hiệu quả, không dùng vượt duy trì liều tối thiểu có hiệu quả và liều tối đa. Sử dụng thuốc NSAID trong thời gian ngắn nhất có thể.

Lựa chọn NSAID điều trị có ít tác dụng phụ nhất.

Lựa chọn thuốc trong nhóm dựa trên tình trạng cụ thể của từng người bệnh.

Thận trọng chỉ định thuốc NSAID ở những người có nguy cơ như tiền sử bị bệnh về dạ dày, tim mạch, bị dị ứng, suy gan, suy thận, người già, phụ nữ có thai, phụ nữ cho con bú… và chỉ định thuốc sau khi đánh giá và cân nhắc giữa nguy cơ và lợi ích khi dùng thuốc.

Người bệnh cần được theo dõi các tác dụng phụ trên dạ dày, gan, thận, máu, dị ứng…

Lưu ý, không sử dụng kết hợp đồng thời 2 hoặc nhiều thuốc NSAID, vì không làm tăng tác dụng điều trị mà còn gây tăng nguy cơ gặp tác dụng không mong muốn.

Nên ưu tiên chọn dùng đường uống do thuốc được hấp thu dễ dàng qua đường tiêu hóa. Và dùng đường uống sau bữa ăn.

Chống chỉ định dùng NSAID trong các trường hợp sau

• Người có tiền sử quá mẫn với các thuốc NSAID.
• Người có tiền sử viêm loét dạ dày-tá tràng, tiền sử xuất huyết tiêu hóa.
• Phụ nữ có thai
• Phụ nữ cho con bú
• Người bị suy gan nặng
• Người bị suy thận nặng.
• Người bị hen phế quản.
• Người có bệnh lý chảy máu không được kiểm soát.
• Người có bệnh tim mạch hoặc có các yếu tố nguy cơ cao với bệnh tim mạch.

Các tác dụng phụ cần lưu ý khi dùng NSAID

• Rối loạn tiêu hóa: Buồn nôn, nôn, tiêu chảy, táo bón, ăn không tiêu…
• Phát ban, phù, nhức đầu, chóng mặt.
• Viêm loét dạ dày - tá tràng, xuất huyết tiêu hóa.

- Tác động lên sự đông máu (do NSAID không chọn lọc): NSAID không chọn lọc có tác dụng ức chế kết tập tiểu cầu thông qua ức chế COX-1, dẫn đến giảm sản xuất thromboxane A2. Do đó tránh sử dụng NSAID không chọn lọc ở những bệnh nhân sau: Người có khiếm khuyết tiểu cầu (bệnh Von Willebrand; số lượng tiểu cầu < 50,000/microL,…); Người đang có rối loạn chảy máu chưa được kiểm soát tốt; Người đang sử dụng thuốc chống đông, chống kết tập tiểu cầu, thuốc chống trầm cảm nhóm SSRI (fluoxetine, escitalopram, fluvoxamine, paroxetine, citalopram, sertraline, vilazodone).

Tác động lên hô hấp (NSAID không chọn lọc): Do tác động ức chế COX-1, các NSAID không chọn lọc có thể gây ra các đợt cấp viêm đường thở (gây co thắt phế quản, nghẹt mũi, đỏ bừng, …) ở những người bệnh mắc "bệnh hô hấp do aspirin" (AERD), viêm mũi xoang mạn tính hoặc polyp mũi. Các triệu chứng có thể khó phân biệt với sốc phản vệ.

Tác động lên thận: NSAIDs làm tăng nguy cơ tổn thương thận cấp (AKI). Hoại tử ống thận cấp và viêm ống thận mô kẽ cấp (ít gặp hơn) là hai bệnh cảnh thường gặp nhất. Tổn thương thận cấp  (AKI) có thể xảy ra với bất kỳ NSAID nào (cả NSAID không chọn lọc và chọn lọc COX-2). Các yếu tố nguy cơ dẫn đến AKI do NSAID bao gồm bệnh thận mạn; giảm thể tích do bài niệu tích cực, nôn mửa hoặc tiêu chảy; Giảm thể tích động mạch hiệu dụng do suy tim, hội chứng thận hư, hoặc xơ gan; Tăng calci máu nghiêm trọng; Người đang dùng thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn thụ thể angiotensin (ARB), thuốc ức chế men chuyển (ACEI), thuốc ức chế calcineurin (cyclosporin, tacrolimus).

Tác động trong thai kỳ: Ở phụ nữ mang thai từ tuần thứ 20 trở đi của của thai kỳ sử dụng NSAID sẽ gây nguy cơ thiểu ối và tác dụng xấu trên tim mạch như nguy cơ đóng ống động mạch thai nhi sớm từ tuần thứ 30.

Tác động trên tim mạch: NSAID làm tăng biến cố huyết khối tắc mạch và rung nhĩ. Diclofenac là NSAID gây nguy cơ biến cố bất lợi trên tim mạch bất lợi cao nhất.

Các tương tác thuốc NSAID cần lưu ý

Warfarin: Khi kết hợp với NSAID làm tăng nguy cơ chảy máu.

Thuốc ức chế men chuyển (ACE), thuốc lợi tiểu: NSAID có thể gây suy thận khi kết hợp với các thuốc này để điều trị các vấn đề về tim và huyết áp cao.

Thuốc điều trị suy tim, thuốc ức chế men chuyển, thuốc chẹn beta và thuốc lợi tiểu: NSAID có thể làm giảm tác dụng của các thuốc này khi sử dụng chung.

NSAID khác, aspirin, corticosteroid: Khi kết hợp với một loại NSAID khác, aspirin liều thấp hoặc với một loại thuốc corticosteroid, NSAID sẽ làm tăng nguy cơ loét dạ dày tá tràng hoặc tăng chảy máu đường tiêu hóa.

Rượu: Uống rượu thường xuyên hoặc nhiều trong khi sử dụng NSAID có thể làm tổn thương đường tiêu hóa hoặc tăng nguy cơ xuất huyết.

Tóm lại, sử dụng các NSAID có thể xảy ra nhiều tác dụng phụ không mong muốn, một số thuốc có thể nghiêm trọng hoặc đe dọa tính mạng. Nếu được kê đơn hợp lý và người bệnh sử dụng tuân thủ theo hướng dẫn, thuốc có thể mang lại nhiều lợi ích. Vì vậy, để sử dụng thuốc NSAID an toàn và hiệu quả, hãy tham khảo ý kiến chuyên gia y tế để cân nhắc những lợi ích và rủi ro của việc dùng NSAID nhằm đề phòng nguy cơ gặp phải những tác dụng không mong muốn.

DSCK1. NGUYỄN HỒNG DIỄM

Nguồn: Tin tức Y Dược – Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur