Bí kỳ nam, một loại cây hoang dã, thường sinh sống bám vào thân cây gỗ lớn và tồn tại trong mối quan hệ cộng sinh với kiến, đã được ghi nhận trong Sách Đỏ Việt Nam vì mức độ đe dọa của nó.
Trong lĩnh vực Đông y, cây Bí kỳ nam được đánh giá cao vì khả năng có tác dụng tuyệt vời trong việc điều trị nhiều bệnh liên quan đến xương khớp, viêm gan, viêm thận, và bong gân, …
Hãy cùng Giảng viên trường Cao đẳng Y dược Pasteur tìm hiểu về vị thuốc Bí kỳ nam và cách dùng qua bài viết sau.
1. Đặc điểm cây dược liệu Bí kỳ nam
Tên khác: Cây tổ kiến, Kỳ nam kiến, Kỳ nam gai, Trái bí kỳ nam…
Tên khoa học: Hydnophytum formicarum - Rubiaceae (họ Cà phê.)
1.1.Mô tả thực vật:
Bí kỳ nam, một loại cây hoang dã, thường sinh sống bám vào thân cây gỗ lớn và tồn tại trong mối quan hệ cộng sinh với kiến Đây là một trong những loài cây quý hiếm và được liệt kê trong Sách Đỏ Việt Nam vì giá trị của nó trong lĩnh vực y học cổ truyền.
Thân cây phình thành một củ lớn, dày và có kích thước từ 10 đến 30cm. Bề ngoài của củ có bề mặt sần sùi, màu nâu xám. Bên trong củ chứa các lỗ hổng rải rác, đầy kiến, và có một lớp thịt màu trắng, chứa nhiều nước.
Từ phần dưới của củ, mọc ra những rễ nhỏ, và ở phía trên, cây có một vài cành mang lá. Lá mọc đối diện nhau, có gốc hình thuôn và đầu hơi tròn, với phiến lá dày và mặt trên lá mịn và bóng. Lá thường rụng sớm trong mùa. Cành của cây ngắn, mập, và có màu nâu. Lá mọc đối diện nhau, có hình trái xoan hoặc bầu dục, với phiến lá dày, mịn và bóng, có màu lục nhạt.
Hoa của nó có màu trắng. không cuống, mọc tụ lại 4 – 5 cái ở nách lá,
Quả của cây nhỏ, có hình dạng trụ hơi dài, và khi chín, thường có màu cam.
Mùa ra hoa tháng 5 – 6, Mùa quả tháng 12 – 1 năm sau.
Hình ảnh cây Bí kỳ nam
1.2.Phân biệt cây bí kỳ nam lá rộng và lá hẹp: Có 2 loại
*. Cây Bí kỳ nam lá rộng
Tên khoa học: Hydnophy formicarum Jack.
Loài cây phụ sinh, thường mọc ở những khu rừng thưa vùng trung du.
Phần củ trơn láng, vỏ màu xám đen, khi cắt bỏ có thịt màu xám vàng và nhiều lỗ cho kiến.
Thân cây tròn, mịn, không có gai.
Lá của cây hình trái xoan ngược, bề mặt nhẵn dày, dày, có gân phụ mịn và thường gồm từ 6 - 10 đôi.
Hoa màu trắng, không có cuống, thường ra hoa từ tháng 5 đến tháng 8.
Quả chứa nhân cứng, có vị ngọt, dài từ 5 – 7mm và có 2 nhân dài khoảng 5mm.
*. Cây Bí kỳ nam lá hẹp
Phần củ của loại này có gai,vỏ màu xám đen. Khi cắt bỏ cũng chứa thịt màu vàng xám và nhiều lỗ cho kiến.
Thân cây tròn, mịn, không có gai, tương tự như loại lá rộng.
Điểm khác biệt lớn nhất là phần lá thon, dài, hẹp, có gân phụ mịn và thường gồm từ 8 – 10 đôi.
Quả hạch chứa nhân cứng, dài 2.5cm với phần nhân có 4 – 5 hạt, dài khoảng 4mm.
1.3. Phân bố
Cây Bí kỳ nam phân bố rộng rãi tại nhiều quốc gia, bao gồm Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Việt Nam, Campuchia, và Ấn Độ.
Ở Việt Nam, cây này thường mọc hoang và thường bám vào cây gỗ trong rừng thứ sinh ở miền Nam. Bạn cũng có thể tìm thấy nó ở các tỉnh và vùng miền như Đắk Lắk, Đắk Nông, Gia Lai, Lâm Đồng, Ninh Thuận, Vũng Tàu, và Kiên Giang. Sự phân bố rộng rãi này đã đưa cây bí kỳ nam vào danh sách Sách Đỏ Việt Nam nhằm nhấn mạnh sự cần thiết của việc bảo tồn và bảo vệ loài cây này.
Bí kỳ nam thường sống bám trên các cây gỗ
2. Bộ phận dùng Bí kỳ nam , thu hái:
Thân phình to gọi là Củ Bí kỳ nam
Củ bí kỳ nam, thường được gọi là phần thân phình to của cây, là bộ phận chủ yếu được sử dụng với mục đích bào chế dược liệu. Dược liệu này thu hái quanh năm ở khu vực rừng thứ sinh. Dưới đây là cách thu hái và bào chế củ bí kỳ nam:
Cách bào chế như sau:
- Rửa phần củ phình to sạch sẽ, sau đó bổ đôi và loại bỏ các kiến sinh sống bên trong.
- Thái củ thành từng lát mỏng và để khô dưới ánh nắng mặt trời cho đến khi gần khô, sau đó đem vào bóng mát để phơi tiếp cho đến khi khô hoàn toàn.
- Khi dùng, lấy lát thuốc và chần qua nước đang sôi, sau đó tiến hành sao vàng
Bảo quản dược liệu trong túi hoặc hộp đựng, để nơi khô ráo, tránh mối mọt và ẩm mốc.
Bí kỳ nam được sơ chế, phơi khô
3 Thành phần hóa học
Cây có chứa một số alkaloid và nhiều muối vô cơ trong thân củ
4. Tác dụng - Công dụng
*Theo kinh nghiệm dân gian,
Bí kỳ nam có vị ngọt dịu nhẹ, tính bình, được dùng như một loại kháng sinh từ thực vật không độc hại.
Bí kỳ nam có tác dụng; lợi tiểu, tiêu viêm kháng sinh, sát trùng.
Thường dùng chữa trị bệnh viêm gan, vàng da, bong gân, thấp khớp đau nhức gân xương, đau bụng, tiêu chảy, ăn uống kém.
Liều dùng: Ngày dùng 10 – 16g, sắc uống hoặc ngâm rượu uống.
*Theo Y học hiện đại
Các nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng, dược liệu này chứa các thành phần quan trọng bao gồm alcaloid, flavonoid, muối vô cơ và các hợp chất khác.
Alcaloid: Có khả năng giảm đau nhanh chóng, làm giảm sưng tấy và tiêu viêm một cách hiệu quả. Flavonoid: Flavonoid giúp bảo vệ gan khỏi tác nhân độc hại gây hại cho gan, ngăn chặn tổn thương gan và củng cố chức năng gan. Đồng thời, chúng cũng thúc đẩy quá trình tái tạo tế bào gan bị tổn thương.
Chất kháng sinh tự nhiên: Kháng khuẩn, kháng viêm, chống oxy hoá, chống dị ứng, chống độc, ngăn ngừa hình thành xơ vữa động mạch,…
4. Một số bài thuốc sử dụng Bí kỳ nam
4.1. Chữa trị viêm gan, vàng da
Bài 1: Chuẩn bị 50g cây tổ kiến khô đã thái lát và phơi khô.
Sắc cùng 1,5 lít nước ở lửa nhỏ khi chỉ còn lại 1 lít.
Uống hết 1 lít nước thuốc/ngày, dùng liên tục trong thời gian dài để hiệu quả.
Bài 2: 20g kỳ nam kiến cùng 30g cà gai leo
Đun các vị cùng 1 lít nước đến khi còn vơi nửa.
Uống 2 lần/ngày và dùng lâu dài cho đến khi có hiệu quả.
Bài 3: Bí kỳ nam 20g, Nhân trần 15g, Actiso 20g, Thảo quyết minh 10g. Sắc uống
Bài 4: Bí kỳ nam 80g, Hậu phác nam, Hạ khô thảo, Chó đẻ, mỗi vị 20g.
Đem sắc với 500ml nước, còn lại100ml, chia 2 lần uống trước ăn 1 giờ. Uống 10 – 15 ngày liên tục.
Bí kì nam là thần dược trị bệnh gan
4.2. Chữa trị đau nhức xương khớp
Bí kỳ nam , rễ Vú bò và Xuyên tiêu 20g mỗi vị, Ngũ gia bì 30g,.
Hoặc Bí kỳ nam 40g, kết hợp với Bổ cốt toái 30g, rễ Trứng cuốc và rễ Trinh nữ, mỗi vị 20g.
Đem sắc với nước uống, có thể ngâm rượu uống mỗi lần 15ml trước bữa ăn,.
4.3. Chữa trị đau bụng, tiêu chảy
Bì kỳ nam 20g, sắc thật đặc, Đem uống, chia thành 2 lần uống cách nhau 1 giờ.
Hoặc: Uống thuốc gồm 60g kỳ nam kiến khô.
Sắc uống lấy ½ bát con nước thuốc từ dược liệu.
Chia thuốc thành 2 phần và uống cách nhau 1 giờ
4.4. Bài thuốc bồi bổ cho cơ thể
Nguyên liệu:
- 1kg cây tổ kiến đã phơi khô.
- Rượu ngâm.
Cách Làm:
1.Trước hết, bạn cần phơi khô 1kg cây tổ kiến.
2. Sau đó, nhúng cây tổ kiến đã phơi khô qua nước sôi, sau đó sao vàng hạ thổ trên một chiếc chảo cho đến khi chuyển sang màu vàng và bắt đầu tỏa mùi thơm dược liệu dễ chịu.
3.Tiếp theo, bạn đặt các cây tổ kiến đã sao vàng vào một bình lớn và đổ rượu ngâm sao cho các thảo dược được ngập hoàn toàn trong rượu. Sau đó, đậy kín nắp bình lại
4.Để bài thuốc ngâm trong khoảng 1 tháng tại nhiệt độ phòng, đảm bảo rượu ngâm hấp thụ tất cả các dưỡng chất từ cây tổ kiến.
Cách Dùng:
Mỗi lần uống 20ml trước bữa ăn chính, nên uống từ 1-2 lần mỗi ngày.
Rượu thuốc giúp bổ thận, kích thích cảm giác ăn ngon miệng, ngủ sâu giấc, thích hợp với người trên 45 tuổi.
5.Hướng dẫn cách làm bí kỳ nam ngâm rượu
Hầu hết bí kỳ nam dùng để ngâm rượu thuốc bồi bổ sức khỏe, đặc biệt là dành cho cánh nam giới, mày râu.
Mỗi ngày uống 1 – 2 chén rượu thuốc để duy trì sức khỏe và hỗ trợ trong việc chữa bệnh.
Rượu ngâm Bí kỳ Nam
Chuẩn bị Nguyên Liệu:
Đầu tiên, chuẩn bị 1kg bí kỳ nam, 3 lít rượu nếp hoặc rượu gạo tẻ có độ cồn 40 độ loại ngon và 1 bình thuỷ tinh có dung tích 5 lít.
Sơ chế Thảo Dược:
- Rửa sạch thảo dược và để thảo dược ráo nước.
- Sau đó, đun nóng thảo dược trên một chảo cho đến khi thảo dược có màu vàng và bắt đầu tỏa ra mùi thơm dịu nhẹ.
Ngâm rượu:
-Xếp thảo dược vào bình thuỷ tinh và đảm bảo rằng rượu có thể ngập kín toàn bộ thảo dược.
-Đậy kín bình và để nó ở nơi thoáng mát trong khoảng 1 tháng.
Sử dụng rượu Thuốc:
- Rượu thuốc này phù hợp cho nhiều lứa tuổi, nhưng tốt nhất là cho người trên 35 tuổi.
- Mỗi ngày, bạn chỉ nên uống từ 1 đến 2 ly nhỏ của rượu thuốc này trong bữa ăn chính.
- Chú ý không nên lạm dụng rượu thuốc.
Lá của cây
6.Những lưu ý khi sử dụng:
- Không nên dùng cho phụ nữ mang thai và trẻ em dưới 5 tuổi.
- Tác dụng của bí kỳ nam có thể biến đổi tùy thuộc vào cơ địa và tình trạng bệnh lý của mỗi người. Vì vậy, cần duy trì việc sử dụng liên tục trong nhiều tháng để thấy hiệu quả.
- Để đạt được hiệu quả tốt nhất, nên kết hợp sử dụng bí kỳ nam với một chế độ sống khoa học và hợp lý.
Tóm lại, Bí kỳ nam là một loài thực vật phân bố rộng rãi ở Việt Nam. Trong Đông y, Kiến kỳ nam từ xa xưa, đã được săn lùng tìm mua vị thuốc quý hiếm này bởi những tác dụng tuyệt vời trong điều trị nhiều loại bệnh khác nhau. Đặc biệt, với những người bị viêm gan, viêm thận thì đây được xem như là “thần dược”và có mặt trong rất nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên, để sử dụng nó một cách hiệu quả và an toàn, người dùng nên tuân theo chỉ dẫn của các chuyên gia y học cổ truyền hoặc bác sĩ có chuyên môn để tránh các tác dụng không mong muốn xãy ra./.
Clofibrate là thuốc được các chuyên gia y tế chỉ định điều trị các tình trạng rối loạn lipid máu, tăng nồng độ triglycerid huyết thanh rất cao, giúp cải thiện tình trạng sức khỏe và giảm nguy cơ các biến chứng của tăng lipid máu.
Nhiễm ký sinh trùng đường ruột là vấn đề phổ biến, nhất là ở những người có thói quen ăn uống không lành mạnh hoặc hệ tiêu hóa kém. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.
Viêm dạ dày tá tràng là bệnh lý đường tiêu hóa phổ biến có thể điều trị nếu phát hiện sớm. Tuy nhiên, nhiều người thường chủ quan và chỉ khám khi bệnh đã nặng. Dưới đây là hướng dẫn ngắn gọn về cách phòng ngừa bệnh hiệu quả.
