Hạt Ươi bay hay An nam tử còn có tên là Lười ươi, Đại hải, Đại đồng quả và nhiều tên khác. Là một loại hạt quen thuộc đối với người dân Việt Nam.thường dùng nó như một món giải khát.Và chữa các chứng ho khan, ho có đờm, viêm họng mãn tiếng
Hãy cùng Dược sĩ Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur tìm hiểu thêm về cây này nhé!
Cây An nam tử
Tên khác: An nam tử, đười ươi, cây ươi…
Tên khoa học: Scaphium macropodum- họ Trôm - Sterculiaceae
1.1. Mô tả thực vật An nam tử (hạt ươi)
An nam tử là một cây gỗ, to lớn cao 30 đến 40m hay hơn. có đường kính thân cây 0,8 – 1m, Cứ 4 năm cho trái chin một lần .Cành cây có góc, lúc non có lông màu hung, về sau nhẵn.
Lá cây mọc tập trung ở đỉnh cành, phiến to dài 12 – 20cm, rộng 5 – 12cm. Thường lá có 3 thuỳ, khi lá lúc còn non. Lá có 2 màu, mặt trên co màu lục, mặt dưới có màu nâu hay ánh bạc.
Hoa nhỏ, hợp thành từng chùm 3 – 5 bông, không cuống,
Quả nang với 1 – 5 quả đại cao 12 – 15cm (tới 24cm), mặt ngoài màu đỏ. mặt trong màu lục, vỏ quả mỏng. Hạt to bằng ngón tay, hình thuôn dài hay bầu dục.
Quả thường có vào cuối tháng 4, đầu tháng 5 trước khi hạt chín. Khi chin, quả tách ra, hạt còn lại có 2 cánh, thường nhầm là quả.và rụng bay xuông đất rất đẹp
1.2. Phân bố, thu hái và bộ phận dùng
Cây ươi chỉ có tại một số nước Đông Nam Á như Thái Lan, Lào, Malaysia và Việt Nam. Ở nước ta cây ươi mọc trong một số rừng thuộc vùng Trung Bộ và Tây Nguyên, đây là một loại lâm đặc sản quý cho giá trị kinh tế rất cao, có thể xuất khẩu.. Vào tháng 4 – 5, người ta thu hoạch hạt phơi hay sấy khô.
Đem ngâm trong nước, vỏ trong của hạt ngấm nước làm cho hạt nở to gấp 7 – 10 lần thể tích khi khô. Nó cho ra một chất nhầy màu nâu nhạt, trong, vị hơi chát và uống mát, thường thêm đường vào để uống giải khát.
Chùm hạt ưới (An nam tử)
Hạt ươi gồm 2 phần, phần vỏ chiếm 64%. và phần nhân chiếm khoảng 35%
Trong nhân có Lipit (2,98%), tinh bột và bassorin, sterculin,.
Phần vỏ có khoảng 1% chất béo, bassorin, 59%, chất nhầy và tanin.
Và chứa đường, thành phần đường chủ yếu trong Hạt ươi là galactose, pentose và arabinose.
Theo y học cổ truyền, Hạt ươi có vị ngọt, nhạt, tính mát.
Vị thuốc này có tác dụngthanh phế nhiệt, thanh trường thông tiện (tức là làm mát đường tiêu hóa, giúp đại tiện thuận lợi).Nó còn tác dụng lên các bệnh đường hô hấp gây ho, nóng rát cổ họng.
Theo y học hiện đại, thảo dược này chữa các bệnh nhiệt, nóng trong người, sốt âm ỉ, ho khan, đau họng, đại tiện khô bón, mụn lở. Hạt ươi là một loại thuốc bổ mát, thêm dịch cho cơ thể, không gây hại.
Cho 1 lít nước ngâm 4 – 5 hạt, sẽ tạo ra một thứ nước sền sệt như thạch.
Rồi thêm đường vào tùy khẩu vị uống mỗi người, dùng trong: ho khan không đờm, cổ họng sưng đau, viêm đường tiết niệu.
Ngoài ra, có thể dùng 2 – 3 hạt ngâm trong cốc nước nóng để giải khát hằng ngày, chờ hạt nở ra hoàn toàn rồi dùng
6.1.Tác dụng trị táo bón
Hạt ươi có chứa chất nhầy, chất xơ. Việc uống hạt Ươi đã trương nở làm tăng lượng nước trong phân, sẽ giúp đại tiện thuận lợi hơn. Nhưng cũng không nên dùng quá nhiều, vì có thể gây đầy bụng, khó tiêu. Cần ngâm cho hạt nở ra hoàn toàn rồi mới uống, tránh hạt vào dạ dày, ruột mới nở có thể gây trở ngại cho tiêu hóa.
Sử dụng 10 hạt đười ươi ngâm uống trong ngày,nên uống vào sáng sớm lúc đói.
6.2. Trị mụn nhọt do nóng
Ngâm hạt ươi với nước, lấy chút dung dịch nước này trộn với cơm cùng vài hạt muối đắp lên mụn nhọt, ngày 1 lần.
6.3. Chữa trị chảy máu cam:
Lấy khoảng 5 hạt, sao vàng,
Nấu lấy nước uống thay nước trong ngày sẽ tốt trị được chảy máu cam.
6.4. Dùng để Giải độc, thanh nhiệt khi nắng nóng:
Dùng kết hợp bột Cát căn vừa đủ pha vào trong một ly nước sôi để nguội, cho thêm ít đường khuấy tan uống, có thể uống vài lần trong ngày.
Ngâm 2 – 3 hạt vào một cốc nước
6.5.Bài thuốc trị đau họng, ho khan không đờm:
6.6. Bài thuốc chữa sỏi thận, sỏi mật từ hạt ươi:
*Có một số thông tin có nói đến tác dụng chữa sỏi thận, thoái hóa cột sống của Hạt ươi. Tuy nhiên, hiện chưa có các nghiên cứu chứng minh những tác dụng trên.
Theo tin tức y dược hạt Ươi bay hay còn gọi An nam tử.Đây là một vị thuốc nam, một thức uống giải khát khá quen thuộc với người dân. Nó có tác dụng làm mát cơ thể, chữa trị nóng trong người, ho khan, cung cấp chất nhầy, chất xơ điều trị táo bón. dịch chiết của dược liệu qua nghiên cứu cho thấy còn có tác dụng giảm đau, chống viêm, hạ sốt rất tốt. Tuy nhiên, phụ nữ có thai và cho con bú, những người bị viêm đại tràng, hoặc những người có thể trạng đặc biệt cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi quyết định sử dụng hạt đười ươi./.
Ds.CKI. Nguyễn Quốc Trung
