Độc tố botulinum là một loại chất độc vô cùng mạnh mẽ. Chỉ cần 0.03 microgram của nó để gây tử vong cho một người trưởng thành nặng khoảng 70kg. Người bị nhiễm độc tố botulinum khi tiêu thụ các loại thực phẩm đóng gói không đảm bảo điều kiện bảo quản an toàn.
Theo các Dược sĩ đang làm việc tại các nhà thuốc cho biết, chất độc botulinum toxin xuất phát từ vi khuẩn Clostridium botulinum, một loại vi khuẩn gram dương kỵ khí. Đặc điểm nổi bật của vi khuẩn này là hình dạng que hai đầu tròn và nhiều lông quanh thân, giúp chúng di chuyển trong môi trường. Trong điều kiện khắc nghiệt, vi khuẩn C.botulinum có khả năng biến thành dạng nha bào vô cùng chắc chắn và có khả năng tồn tại lâu dài. Do vậy, chúng có phạm vi phân bố rộng rãi trong tự nhiên và có thể tìm thấy trong đất, phân động vật tươi hoặc đã ủ, bụi bẩn, nước ao, nước sông hồ, và trong ruột của gia súc. Chúng phát triển đặc biệt mạnh mẽ trong thực phẩm bị ôi thiu, thịt đóng hộp để lâu ngày...
Tuy nhiên, vi khuẩn C.botulinum có một số yếu điểm. Chúng không thể phát triển trong môi trường có đủ oxy hoặc trong nơi thông gió tốt. Ngoài ra, chúng cũng không tồn tại được trong môi trường có độ mặn cao hoặc độ pH thấp (<4.6). Nguyên nhân chính gây ngộ độc thực phẩm thường là do thực phẩm đóng hộp không đảm bảo điều kiện sản xuất hoặc không có đủ độ mặn và chua. Điều này thường xảy ra ở các hộ gia đình hoặc do sản xuất thực phẩm nhỏ lẻ, thiếu sự kiểm soát nghiêm ngặt về chất lượng. Ví dụ, tại Thái Lan đã xảy ra ngộ độc từ lọ măng, tại Trung Quốc từ đậu lên men, và tại Việt Nam từ pate chay,... Tình trạng ngộ độc này còn được gia tăng trên toàn thế giới do thói quen sử dụng túi hút khí để đóng gói thực phẩm, lưu trữ thực phẩm không đúng cách, hoặc không đun chín đủ trước khi tiêu thụ.
Độc tố do vi khuẩn Clostridium botulinum tạo ra là một loại chất độc thần kinh, có cấu trúc gốc polypeptid với trọng lượng phân tử khoảng 150 nghìn Dalton. Độc tố botulinum bao gồm tổng cộng 7 loại, được ký hiệu bằng các chữ cái từ A đến G, trong đó loại A và B phổ biến nhất, sau đó là E và F, còn lại ít phổ biến hơn. Đây là một chất độc vô cùng mạnh mẽ, chỉ cần 0.03 microgram tiêm vào tĩnh mạch đã đủ để gây tử vong cho một người trưởng thành nặng 70kg, tức là chỉ cần 1kg của nó có thể gây tử vong cho 1 tỷ người.
Người bị ngộ độc thường nhiễm độc tố botulinum thông qua thực phẩm. Mọi loại thực phẩm, nếu không được bảo quản đúng cách, đều có thể gây ra ngộ độc. Các sản phẩm đóng hộp có độ acid thấp như đậu, nô, thịt đóng hộp, cá hộp,... thường là nguồn gây bệnh phổ biến. Đáng lưu ý là trẻ em dưới một tuổi cũng có thể bị nhiễm độc tố clostridium botulinum nếu được tiếp xúc với mật ong hoặc sữa bột chứa C. botulinum dạng nha bào. Khi nha bào này vào đường tiêu hóa, chúng sẽ phát triển và sản xuất độc tố. Ngoài ra, độc tố botulinum cũng có thể xâm nhập qua các vết thương, thường xảy ra ở những người sử dụng ma túy tiêm.
Theo các Dược sĩ, Giảng viên Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur cho biết, độc tố botulinum khi tiếp xúc với thực phẩm và sau đó được tiêu hóa trong đường tiêu hóa không bị phá hủy bởi acid dịch vị và các men tiêu hóa. Thay vào đó, nó sẽ tiếp tục tồn tại và hấp thu ở tá tràng và hỗng tràng trước khi xâm nhập vào máu. Sau đó, độc tố này sẽ tiến hành xâm nhập vào các tế bào thần kinh, ngăn chặn sự giải phóng chất dẫn truyền thần kinh acetylcholine tại các đầu mút thần kinh tiền synapse. Hậu quả của quá trình này là các xung động thần kinh bị ngưng trệ, gây ra các triệu chứng liệt vận động. Các triệu chứng thường xuất hiện sau khoảng 12-36 giờ sau khi tiêu thụ thực phẩm chứa độc tố botulinum, và có thể kéo dài tới 1 tuần sau khi tiêu thụ.
Người bị ngộ độc bởi độc tố botulinum thông qua thực phẩm thường trải qua những triệu chứng sớm như buồn nôn, nôn mửa, khó chịu ở vùng bụng và đau bụng. Sau đó, họ có thể phát triển các vấn đề về chức năng ruột, gây ra tình trạng táo bón.
Độc tố botulinum có thể gây ra các triệu chứng liệt đối xứng ở cả hai bên cơ thể, thường bắt đầu từ vùng đầu mặt và cổ, sau đó lan rộng xuống chân. Những dấu hiệu thường gặp bao gồm sụp mí mắt, khả năng nhìn kém, mắt mờ, đau họng, khó khăn trong việc nuốt, khó nói, tiếng nói khan, và cảm giác khô miệng. Sau đó, bệnh nhân có thể trải qua sự liệt của các cơ ở vùng ngực và bụng, cũng như liệt cả hai chân.
Phản xạ gân xương thường giảm hoặc mất, và không có các vấn đề về cảm giác.
Ngoài ra theo Dược sĩ CK1 Lý Thanh Long - giảng viên Cao đẳng Dược thì trong trường hợp ngộ độc nhẹ, người bệnh có thể chỉ cảm thấy mệt mỏi và suy nhược cơ thể, gặp khó khăn trong việc thực hiện các hoạt động vận động. Tuy nhiên, trong trường hợp ngộ độc nặng, bệnh tình có thể tiến triển nhanh chóng và gây ra liệt toàn bộ các cơ trong cơ thể, dẫn đến sự ứ đọng của đờm và suy hô hấp, đôi khi có thể dẫn đến ngừng thở và tử vong.
Vì sự nguy hiểm của độc tố botulinum, quan trọng để bạn đặc biệt cảnh giác và xem xét khả năng nhiễm độc trong các tình huống sau:
Để đề phòng nguy cơ nhiễm độc bởi độc tố botulinum toxin, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau:
Tổng hợp bởi: Tin tức Y Dược – Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur
