Tìm hiểu sâu hơn về dây ký ninh và công dụng y học
Thứ năm, 16/05/2024 | 15:28
Dây ký ninh là một loại cây thuốc phổ biến mọc tự nhiên ở nhiều vùng, dễ dàng trồng và chăm sóc. Cây này được biết đến với các tác dụng hữu ích và tiềm năng trong việc điều trị nhiều loại bệnh.
Theo Dược sĩ Tôn Thảo Vy - Giảng viên tại Cao đẳng Y Dược TPHCMcho biết, Dây kí ninh là một loại dây leo với thân mạnh mẽ, màu nâu nhạt, có thể dài tới 6-7 mét hoặc thậm chí hơn. Thân non trơn nhẵn, còn thân già thì màu nâu xám và rất xù xì, giống như da cóc. Lá hình tim hoặc thuôn, mọc đơn lẻ, có mép nguyên, đạt chiều dài khoảng 8-12 cm và chiều rộng từ 5-6 cm, thường có cuống ngắn và gầy. Hoa tụ hợp thành 1-2 chùm mọc ở kẽ lá sau khi lá đã rụng. Quả hình trứng, khi chín chuyển từ màu vàng sang đỏ, có chiều dài khoảng 12 mm, với vỏ quả dày và chứa một hạt màu đen.
Dây kí ninh thuộc loại thân leo
Dây kí ninh phát triển hoang dã ở nhiều tỉnh miền Bắc của Việt Nam như Hòa Bình, Hà Tây, Hà Giang, Tuyên Quang, Vĩnh Phúc, và Phú Thọ. Nó cũng mọc tự nhiên ở các quốc gia như Lào, Campuchia, và Philippines.
Trồng dây kí ninh rất dễ dàng, chỉ cần cắt thân thành từng đoạn khoảng 10-15 cm và găm chúng nghiêng vào đất. Dưới điều kiện thời tiết ẩm và nhiệt đới, nó phát triển mạnh mẽ. Theo M.Brancourt, thân dây kí ninh có thể phát triển tới 20-25 cm trong vòng 24 giờ. Dây kí ninh ngừng phát triển trong mùa lạnh.
Quá trình thu hoạch có thể thực hiện quanh năm. Dây được hái và cắt thành từng đoạn dài từ 0.5 đến 1 cm, sau đó phơi hoặc sấy khô.
Khi còn tươi, dây kí ninh có thể nhờn và có vị rất đắng.
Bộ phận sử dụng
Để chế biến thành thuốc, người ta sử dụng các phần già của dây kí ninh sau khi đã thu hái và phơi khô. Các phần này có thể được nghiền thành bột và luyện viên để dễ dàng uống.
Thành phần hóa học
Trong thân của dây kí ninh, một lượng nhỏ alkaloid đã được trích xuất, và một số tác giả đề xuất rằng alkaloid này có thể là berberin, trong khi theo Beauquesne, nó là palmatin. Tỷ lệ của alkaloid này là khoảng 0,10% so với trọng lượng của thân cây khô.
Ngoài alkaloid, dây kí ninh cũng chứa một chất đắng với tỷ lệ khoảng 0,60-0,80% tính trên trọng lượng của thân cây khô. Chất đắng này đã được xác định là một glycosid.
Trong rễ, nhiều tác giả đã chiết xuất alkaloid berberin cùng với chất đắng columbin (khoảng 2,2%).
Lá hình tim, mọc đơn lẻ
Công dụng
Mặc dù được gọi là dây kí ninh, nhưng không có chất quinin trong thành phần hóa học của nó. Tuy nhiên, dân ta và nhiều quốc gia khác trên thế giới vẫn sử dụng dây kí ninh để điều trị sốt rét và các vấn đề về hệ tiêu hóa, tương tự như cây kí ninh – canhkina.
Hoạt động chống kí sinh trùng sốt rét
Sốt rét là một bệnh phổ biến ở các nước nhiệt đới, bao gồm cả Việt Nam, do kí sinh trùng Plasmodium gây ra. Dây kí ninh đã được phát hiện có khả năng ức chế sự phát triển của Plasmodium, với hiệu quả phụ thuộc vào liều lượng. Nghiên cứu đã cho thấy khả năng ức chế 100% sự phát triển của Plasmodium falciparum sau 72 giờ.
Hoạt động kháng khuẩn
Chiết xuất từ dây kí ninh đã được đánh giá về hoạt tính kháng khuẩn đối với nhiều loại vi khuẩn gram dương và gram âm.
Hoạt động chống oxy hóa
Hoạt động chống oxy hóa của dây kí ninh có thể giúp ngăn chặn stress oxy hóa liên quan đến nhiều bệnh mạn tính, bao gồm các vấn đề về tim mạch và thần kinh. Chiết xuất của dây kí ninh đã được phát hiện có hoạt tính chống oxy hóa cao, tương đương với các chất chống oxy hóa khác như BHT và vitamin C.
Sử dụng các phần già của thân để làm thuốc
Hoạt động ức chế xơ vữa mạch máu
Nghiên cứu trên thỏ cho thấy chiết xuất từ dây kí ninh có thể làm chậm sự phát triển của xơ vữa động mạch bằng cách ngăn chặn mức cholesterol toàn phần và chất béo có hại trong máu.
Còn quá sớm để kết luận về hoạt động ức chế xơ vữa của dây kí ninh nhưng những nghiên cứu này đều cho thấy tiềm năng của nó trong việc điều trị các vấn đề sức khỏe này và cần được khám phá sâu hơn.
Liều dùng
Dây kí ninh có thể sử dụng dưới các dạng cao, bột, hoặc viên.
Liều dùng để chữa sốt rét
Dưới dạng viên, người bệnh có thể uống 0.5 – 1.5 gram dây kí ninh mỗi ngày.
Sử dụng bột thân cây
Dưới dạng thuốc, người dùng có thể uống 2 – 3 gram bột thân cây mỗi ngày.
Dưới dạng thuốc ngâm trong rượu, người dùng có thể uống 4 – 8 gram mỗi ngày.
Ngoài ra, dây kí ninh còn được trộn vào thức ăn như gạo, bột ngô để cho vật nuôi như trâu, bò, ngựa ăn, giúp chúng khỏe mạnh, có lông mượt và cơ thể phát triển tốt.
Bên cạnh việc sử dụng uống, dây kí ninh còn được sử dụng bên ngoài để đắp hoặc làm nước rửa cho các vết thương hoặc lở loét, giúp chúng mau lành.
Collagen là một loại protein cấu trúc quan trọng tạo nên phần lớn mô liên kết trong cơ thể, bao gồm cả da. Nó đóng vai trò then chốt trong việc duy trì độ săn chắc, đàn hồi và vẻ tươi trẻ của làn da.
Sâm cau, dược liệu quý trong y học cổ truyền, nổi bật với tác dụng bồi bổ cơ thể và hỗ trợ xương khớp. Nhờ chứa nhiều hoạt chất có lợi, sâm cau giúp giảm đau nhức, đồng thời tăng độ dẻo dai và chắc khỏe cho hệ xương khớp.
Lutein là một carotenoid có đặc tính chống viêm đã được báo cáo. Một lượng lớn bằng chứng cho thấy có một số tác dụng của lutein có lợi, đặc biệt là đối với sức khỏe mắt.
Bột sắn dây là một trong những món quà thiên nhiên ban tặng cho con người vì công dụng tuyệt vời với sức khỏe, giúp giải nhiệt, làm mát cơ thể, tiêu độc, giải biểu, thấu chẩn, sinh tân dịch, làm cho ra mồ hôi, chữa đau vai gáy, viêm họng, nhức đầu….
