Cây Đại hoàng là một loại dược liệu trong đông y với nhiều công dụng cho sức khỏe như nhuận tràng, thông tiện, cầm máu, trục ứ thông kinh, điều trị táo bón, chảy máu cam, bế kinh nguyệt, nôn ra màu,…
Hãy cùng DSCKI, giảng viên Cao đẳng Y Dược TPHCM - trường Cao đẳng Y Dược Pasteur tìm hiểu về đặc điểm và công dụng của loại dược liệu này nhé.!
1. Cây Đại hoàng là gì?
Cây Đại hoàng có nhiều tác dụng trong y học
Đại hoàng có tên gọi khác là Hoàng lương, Cẩm văn đại hoàng, Tướng quân, Phu như, Hỏa phu,Chế quân, Xuyên văn. Tên khoa học là Rheum palmatum Baill, thuộc họ Rau Răm – Polygonaceae
Đại hoàng là cây thân thảo sống lâu năm, thân trụ, bên trong rỗng ruột, bên ngoài nhẵn, cao khoảng 1 – 2 mét. Rễ cây Đại hoàng to, vỏ rễ có màu nâu tím, mặt cắt có màu vàng, mùi thơm hơi hăng.
Lá to mọc so le ở mọc ở gốc cây, cuống lá dài, phiến lá tròn hoặc có hình trứng tròn, gốc lá hình tim. Đường kính lá khoảng 40 – 70 cm, phiến là chia chùy cắt sâu vào 1/4 lá, hai bên mép có răng cưa. Hoa mọc thành chùm có hình chùy ở đỉnh cây, màu lục nhạt hoặc vàng trắng. Quả ốm, tròn, dài, hình 3 cạnh.
Bộ phận dùng làm thuốc là thân và rễ Đại hoàng. Được thu hái vào tháng 9 – 10 ở cây đã trên 3 năm tuổi. Khi thu hái đào lấy cả phần rễ, rửa sạch, cắt bỏ phần thân trên mặt đất và những rễ tơ, cạo bỏ lớp vỏ bên ngoài, cắt dược liệu ra làm đôi hoặc làm tư, dùng lạt xâu treo ở hiên nhà để khô dần hoặc sấy nhẹ. Dược liệu có màu vàng sậm, mặt cắt có nhiều vân như gấm, khi có nước bọt màu vàng nổi lên.
Vị thuốc Đại hoàng cóvị đắng tính hàn
Cách bào chế dược liệu Đại hoàng:
Bào chế viên hoàn: Vị dược liệu Đại hoàng đem chưng với rượu đến nát, phơi nắng, tán bột, thêm mật ong làm thành viên hoàn, phơi khô (Theo Trung Dược Đại Từ Điển).
Đại hoàng chưng rượu: Vị dược liệu Địa hoàng đem chứng nhiều lần với rượu là được (Theo Dược Tài Học).
Đại hoàng sao rượu: Vị dược liệu Đại hoàng đem ngâm vào nước đến khi mềm, thái phiến mỏng, phơi khô. Có thể dùng sống hoặc sao với rượu, sao thành than hoặc hấp chế đều được (Theo Đông Dược Học Thiết Yếu).
Thành phần hóa học trong vị dược liệu Đại hoàng có hai nhóm hoạt chất trái ngược nhau về tác dụng là Tamin (Rheotannoglucozit) có tác dụng thu liễm, cầm tiêu chảy và hoạt chất Rheoanthraglucozit, có tác dụng tẩy xổ nhuận tràng.
Thành phần chủ yếu bào gồm: Glucogalin, Catechin, Terarin, Axit Galic, Axit, Xinamic, Axit Galic, Antraglucozit (chất tẩy).
2. Công dụng của dược liệu Đại hoàng đối với sức khoẻ
Đại hoàng có vị đắng, tính, được quy vào các kinh Tỳ, Vị, Tâm, Can và Đại tràng Đại hoàng có tác dụng sinh tân khứ hủ, trường vị đãng địch, thông lợi thủ y cốc, an hòa ngũ tạng, điều trung, hóa thực, tả thông tiện, phá ứ, phá đàm thực, thông kinh, lợi thủy thũng, luyện ngũ tạng, súc thực, lãnh nhiệt tích tụ, lợi đại tiểu trường
Đại hoàng được sử dụng chữa kết tích trường vị do nhiệt, chữa huyết ứ ở vùng bụng, kinh nguyệt bế, cuồng nhiệt gây táo bón, nôn ra máu, chảy máu cam. Hỗ trợ tiêu ứ viêm, bỏng nóng (dùng thoa ngoài)
Liều lượng và Cách dùng:
Liều lượng khuyến cáo là 4 – 20 g mỗi ngày, có thể dùng sống, tẩm rượu, sao cháy hoặc tán bột. Nếu tán thành bột nên giảm liều lượng, dùng ngoài liều lượng phù hợp.
Theo Y học hiện đại
Tác dụng cầm máu, rút ngăn thời gian đông máu, giảm tính thẩm thấu của các mao mạch, cải thiện sức bền của thành mạch, kích thích tủy tạo nhiều tiểu cầu.
Tác dụng lợi mật, tăng cơ bóp túi mật, làm giãn cơ vòng.
Tác dụng kháng khuẩn, chủ yếu là tụ cầu, liên cầu khuẩn lậu, trực khuẩn bạch hầu, phó thương hàn, kiết lỵ, ức chế một số vi khuẩn nấm và virus cảm lạnh.
Tác dụng gây mê, hạ huyết áp, kích thích tim mạch.
Tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư, ngăn ngừa tình trạng chướng bụng do các bệnh viêm gan.
Tác dụng lợi tiểu, bảo vệ gan, giảm Cholesterol.
Vị thuốc Đại hoàng có tác dụng hạ huyết áp
3. Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây Đại hoàng
Bài thuốc chữa trường vị, thực nhiệt gây táo bón
Cách thực hiện bài thuốc 1: Sử dụng 10 – 15 g Đại hoàng, Hậu phác 6-8g, Chỉ thực 6-8g, sắc uống mỗi ngày một thang.
Cách thực hiện bài thuốc 2: Dùng 10 – 15 g Đại hoàng, Chỉ Thực 8g, Hậu phác 8, đem tất cả vị thuốc sắc thành thuốc, thêm 10 g Mang tiêu, trộn đều dùng uống trong ngày.
Bài thuốc chữatáo bón, đau bụng do trường ung
Cách thực hiện: Sử dụng 12 g Đại hoàng, 16 g Mẫu đơn bì, Mang tiêu 12 g, Đông qua tử 12 g, Đào nhân 12 g, sắc uống trong ngày.
Bài thuốc chữa bỏng ngoài da
Cách thực hiện: Đại hoàng lượng vừa đủ tán thành bột mịn, trộn với dầu mè, thoa vao vị trí bỏng hoặc sưng tấy do nhiệt.
Bài thuốc chữa có đàm trong ngực, ăn vào nôn mửa
Cách thực hiện: Dùng 40 g Đại hoàng, 10g Cam thảo (chích), sắc với một tô nước đầy, đến khi còn nửa rô thì uống được. Giúp tống đàm ra khỏi cổ họng.
Bài thuốc chữachảy máu mũi, nôn mửa ra máu
Cách thực hiện: Đại hoàng 80 g, Hoàng Cầm 40g, Hoàng liên 40g, đem tất cả vị thuốc sắc với 3 chén nước, đến khi còn 1 chén thì dùng để uống.
Bài thuốc chữa kinh bế, huyết trệ, hậu sản ứ huyết, đau nhức bụng dưới
Cách thực hiện: Đại hoàng 12g, Đào nhân 12g, Miết trùng 4 g. Đem tất cả vị dược liệu sắc thành thuốc dùng uống trong ngày.
Cách thực hiện: Dùng 80 g Đại hoàng cắt nhỏ, trộn với một ít sữa, sao khô, để cho đen. Mỗi lần dùng uống 8 g sắc với 3 chén nước và 3 lát gừng tươi, dùng uống khi đói.
Bài thuốc chữa nói sảng do nhiệt
Cách thực hiện: Sử dụng 200 g Đại hoàng, cắt nhỏ, sào hơi đỏ rồi tán bột. Sau lại dùng 5 thăng Lạp tuyết thủy nấu cô lại thành cao. Mỗi lần dùng uống nửa muỗng cà phê với nước lạnh.
Bài thuốc chữa phong nhiệt tích trong, hóa đờm dãi, hóa khí
Cách thực hiện: Sử dụng 160 g Đại hoàng, 160 g Khiên ngưu tử (80 g sao vàng, 80 g để sống). Mang tất cả dược liệu tán thành bột mịn, gia thêm mật làm thành viên hoàn, to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng uống 10 viên với nước ấm. Nếu tình trạng nghiêm trọng có thể tăng lên 20 viên mỗi lần.
4. Lưu ý khi sử dụng vị thuốc đại hoàng
Không dùng vị thuốc đại hoàng cho các trường hợp như phụ nữ mang thai và đang cho con bú, phụ nữ kinh nguyệt không đều, người bị bón do huyết ứ, người cao tuổi, người suy nhược cơ thể.
Đại hoàng không nên sắc quá lâu. Khi sắc thuốc được rồi thì mới cho Đại hoàng vào, dùng uống trong ngày.
Tóm lại, Đại hoàng là vị thuốc có công năng thanh tràng, thông tiện, trục thông kinh ứ, thanh nhiệt giải độc, được sử dụng nhiều trong một số bài thuốc y học cổ truyền có tác dụng hiệu quả chữa một số bệnh. Tuy nhiên, để sử dụng vị thuốc Đại hoàng hiệu quả và an toàn, người bệnh cần hỏi ý kiến của chuyên gia y tế trước khi dùng cây Đại hoàng trong phòng và chữa bệnh.
Hoa ngũ sắc là vị thuốc được sử dụng trong y hoc cổ truyền có tác dụng giải nhiệt, hạ sốt, trừ thấp và được dùng để điều trị bệnh phong thấp, đau xương, quai bị, sốt cao, ho ra máu, cao huyết áp,…
Thiên Cân Bạt (Radix Flemingiae) là dược liệu quý trong y học cổ truyền, có tác dụng kiện gân cốt, thanh phế, giải độc, giảm viêm, giãn cơ. Cây mọc hoang trên đồi núi và được dùng lâu đời trong bài thuốc dân gian.
Bệnh tim mạch phổ biến, ảnh hưởng sức khỏe. Nhiều người dùng thảo dược hỗ trợ điều trị, đặc biệt hở van tim. Ích Tâm Khang là sản phẩm tiêu biểu, kết hợp y học cổ truyền và công nghệ hiện đại, giúp bảo vệ sức khỏe tim mạch.
Mộc hương là một thảo dược thường sử dụng trong đông y làm thuốc hỗ trợ tiêu hóa, bổ dạ dày, tăng sức khoẻ tim, trừ đờm, lợi tiểu, chữa đầy hơi, ợ chua, tả, lỵ, nôn mửa,…
