Bàn long sâm: Vị thuốc với nhiều công dụng bất ngờ

• Hậu phác trị liệu trầm cảm và hen suyễn
• Nha đảm tử – Vị thuốc quý chữa kiết lỵ, sốt rét

Hình ảnh cây Bàn long sâm

Theo kinh nghiệm dân gian, Bàn Long Sâm được sử dụng trong nhiều trường hợp như cơ thể suy nhược, ho, thổ huyết, họng sưng đau và bệnh ôn nhiệt mùa hè thu, cũng như trong trường hợp lao phổi ho ra máu, họng sưng đau, trẻ em sốt vào mùa hè, và các bệnh tiểu đường, bạch đới và rắn cắn…

Hãy cùng Dược sĩ CKI Nguyễn Quốc Trung - Giảng viên tại Cao đẳng Y Dược TPHCM khám phá một loài thảo dược quý ít được biết đến - Bàn Long Sâm.

1. Đặc điểm chung về Bàn long sâm

Tên khác:Sâm cuốn chiếu, Mễ dương sâm, thụ thảo, trư liêu sâm, long bão trụ, liêm đao thảo,…

Tên khoa học: Spiranthes sinensis  Ames – Orchidaceae.( họ Lan ).

1.1. Mô tả thực vật

Bàn Long Sâm là một loại cây cỏ có tuổi thọ lâu dài, thường cao khoảng 20 - 30cm. Thân cây ngắn, với rễ mập hình trụ mọc thành chùm.

Lá mọc so le, thường tụ họp thành túm ở phần gốc, có hình dáng hẹp và dài khoảng từ 4 - 10cm, rộng từ 6 - 8mm. Đầu lá thuôn nhọn, hai mặt lá nhẵn, và gân lá song song rất rõ, thường có xu hướng giảm từ phía trên xuống dưới.

Cụm hoa tụ họp lại thành bông xoắn ốc, dài từ 5 đến 10cm, đôi khi có thể đạt đến 20cm. gồm nhiều hoa màu hồng hay đỏ nhìn rất đẹp ,Có lẽ vậy mà cây được gọi là sâm cuốn chiếu).Hoa màu trắng, hồng hoặc đỏ, lá bắc dài.Lá này thường dài một hàng và liền với cánh hoa thành một mũ đứng có ba thùy.

Quả có hình trứng, bề mặt có lông mịn, mùa hoa quả từ tháng 5 đến tháng 6 hàng năm.

1.2. Phân bố sinh thái

Bàn Long Sâm, một trong những loài nhỏ nhất trong họ Orchidaceae, có phân bố rộng từ vùng núi cao 1.500m đến vùng trung du và đồng bằng.

Trên toàn thế giới, loài này cũng được ghi nhận ở các vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới thuộc Ấn Độ, Trung Quốc, Indonesia, Philippines, Lào và một số đảo khác ở Thái Bình Dương.

Ở Việt Nam, Bàn Long Sâm thường gặp nhiều ở các tỉnh miền núi phía bắc như Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Bắc Cạn, và ở phía Nam như Lâm Đồng, Kon Tum và một số địa phương khác, thường mọc ở các sườn đồi nhưng cũng khá hiếm.

Đây là loài cây ưa ẩm, thường mọc trong mùa mưa ẩm với nhiệt độ trung bình trong năm thấp. Ở các tỉnh vùng núi, do thời tiết mát, cây xuất hiện muộn và thời gian sống kéo dài hơn. Đến mùa hè, sau khi quả già, phần trên mặt đất thường tàn lụi. Nơi sống thích hợp của cây là các đồng cỏ thấp. Ở vùng đồng bằng, cây mọc lẫn với các loài cỏ thấp ở bờ ruộng, đôi khi cả trên bờ đê hay các bãi hoang quanh làng.

2. Bộ phận dùng

Bộ phận dùng của Bàn Long Sâm là toàn bộ cây, nhưng chủ yếu là rễ.

Thu hái thường được thực hiện vào mùa thu và sau đó rễ được phơi khô.

Quá trình thu hái thường bao gồm việc nhỏ cả cây, bao gồm cả thân và rễ, sau đó rửa sạch và cắt bỏ lá để lấy nguyên phần rễ. Rễ sau đó được phơi khô và có thể sử dụng làm thuốc dạng sắc uống hoặc ngâm vào rượu.

Rễ cây Bàn long sâm

3. Thành phần hóa học

Bàn Long Sâm đã được nghiên cứu và phân lập gần đây. Từ phần trên mặt đất của cây, đã được phân lập thành 6 hợp chất thuộc nhóm dihydrophenanthren, được đặt tên là sinensol A đến F.

Ngoài ra, theo một phát hiện của các nhà khoa học Đài Loan, Bàn Long Sâm cũng chứa chất chống oxy hóa piranthes sinensis (Pers) Ames.

4. Tác dụng – công dụng

Hiện tại, theo y học hiện đại, vẫn chưa có nghiên cứu cụ thể về tác dụng của Bàn Long Sâm.

Tuy nhiên, theo Y học cổ truyền, Bàn Long Sâm được cho là có vị ngọt, nhạt, tính bình, và được sử dụng vào 2 kinh Phế và Thận. Có một số tác dụng và công dụng được ghi nhận như sau:

- Dưỡng âm, thanh nhiệt, nhuận phế, chống ho, giải độc.

- Bồi bổ cơ thể sau khi ốm.

- Chống suy nhược cơ thể, điều trị âm hư gây nóng trong, đau đầu, ho, thắt lưng tê mỏi, nước tiểu được, lở loét, mụn nhọt ngoài da.

- Điều trị âm huyết hư tổn gây nóng bàn tay, bàn chân, miệng khô, ra mồ hôi trộm, môi lưỡi đỏ, mạch đập nhanh.

- Hỗ trợ cải thiện tình trạng đái tháo đường và điều trị bệnh táo bón.

- Điều trị nước tiểu đục, phụ nữ nhiều khí hư, nam giới di tinh, xuất tinh sớm.

Ngoài ra, theo kinh nghiệm dân gian, Bàn Long Sâm cũng được sử dụng để bồi bổ sức khỏe, giảm mệt mỏi, bổ khí dưỡng huyết, kích thích tiêu hóa, điều trị ho đờm, ho ra máu và cả điều trị bệnh thận.

Tuy Bàn Long Sâm chưa được sử dụng rộng rãi ở Việt Nam, nhưng ở một số địa phương, người dân coi nó như một vị thuốc bổ tương tự như Sâm và có thể thay thế được Sa Sâm.

Ở Trung Quốc, thảo dược này được sử dụng chữa cơ thể suy yếu khi mới ốm dậy, thần kinh suy nhược, lao phổi ho ra máu, họng sưng đau, trẻ em sốt vào mùa hè, cũng như các bệnh tiểu đường, bạch đới và rắn cắn.

Cách sử dụng và liều lượng:

Thường dùng 15 - 30g dược liệu tươi hoặc 10-15g dược liệu khô,

có thể sắc nước uống hoặc dùng ngoài bằng cách giã nát rễ và đắp.

Cần chú ý không nên sử dụng cho bệnh nhân có thấp nhiệt ứ trệ.

Bàn Long sâm chữa suy nhược cơ thể rất hiệu quả

5. Những bài thuốc kinh nghiệm có chứa Bàn long sâm

5.1. Chữa bệnh tiểu đường

Sử dụng Bàn Long Sâm, Lá Ngân Hạnh mỗi thứ 30g và tụy tạng lợn 1 cái để nấu canh ăn.

5.2. Bồi bổ sức khỏe, kích thích tiêu hóa, bổ máu:

Lấy khoảng 15g rễ khô, đun với khoảng 1 lít nước, đun sôi lấy nước uống hàng ngày.

5.3. Chữa trị ho:

Sử dụng 12g sâm cuốn chiếu khô, 15g củ mạch môn khô, và 10g cây lẻ bạn

Đem sắc nước uống trong ngày, liên tục trong khoảng 1 tuần.

5.4. Chữa cơ thể suy nhược khi mới ốm dậy

Nấu chín 30g Bàn Long Sâm, 15g Hồng Đậu Can, và 250g thịt lợn nạc hoặc gà một con, lấy nước uống. Uống một thang (khoảng 3 ngày) một lần (theo tài liệu Trung Quốc).

5.5. Chữa táo bón người cao tuổi:

Nấu chín 9-15g Bàn Long Sâm và 60g cá diếc tươi, thêm đường trắng và chia ra ăn trong ngày.

5.6. Phụ nữ khí hư ra nhiều: 

Hầm chín 30g Bàn Long Sâm và 100g lòng lợn, chia 2 lần ăn trong ngày..

5.7. Chữa trẻ nhỏ sốt nóng trong mùa hè:

Sắc nước từ 15g Bàn Long Sâm và 10g Thái Lài Trắng và uống trong ngày.

5.8. Cách ngâm rượu Sâm cuốn chiếu

Ngâm sâm tươi với rượu theo tỷ lệ 1kg củ sâm tươi ngâm với khoảng 4 lít rượu 40 độ,

Ngâm trong khoảng 1 tháng trước khi sử dụng.

Rượu Bàn Long Sâm có vị ngọt thanh, bổ bổ sức khỏe và tăng cường tiêu hóa.

Mỗi ngày nên uống khoảng 3 ly rượu nhỏ để có nhiều lợi ích cho sức khỏe..

6. Những lưu ý khi sử dụng bàn long sâm

- Bàn Long Sâm là một loại thuốc quý hiếm và vẫn còn ít người biết đến, do đó cần có sự tư vấn từ các chuyên gia y tế trước khi sử dụng.

- Các phương pháp điều trị mới chỉ dựa trên kinh nghiệm dân gian và chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng. Do đó, để tránh gặp phải những tác dụng phụ không mong muốn, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.

- Bệnh nhân có tình trạng thấp nhiệt ứ trệ tuyệt đối không được sử dụng Bàn Long Sâm, vì có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Tóm lại: Cây Bàn Long Sâm là một vị thuốc quý là rất rõ ràng. Dù ít được biết đến và chưa được nhiều nghiên cứu sâu rộng, nhưng từ kinh nghiệm dân gian và một số nghiên cứu sơ bộ, Bàn Long Sâm đã được coi là một nguồn dược liệu quý có nhiều tiềm năng trong điều trị và bồi bổ sức khỏe. Tuy vậy, để sử dụng hiệu quả và an toàn, việc tham khảo ý kiến chuyên gia y tế là cần thiết. Sự hiểu biết và nghiên cứu sâu hơn về cây thuốc này sẽ giúp tối ưu hóa các ứng dụng trong lĩnh vực y học và bảo vệ sức khỏe con người./.

DsCKI. Nguyễn Quốc Trung

Nguồn: Tin tức Y Dược – Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur