Cánh kiến đỏ vị thuốc “lạ” với những tác dụng - công dụng gì

Hãy cùng Giảng viên, Dược sĩ Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur tìm hiểu về vị thuôc này nhé!

• Rotundin thuốc điều trị mất ngủ và những lưu ý khi sử dụng
• 7 Lý do nên yêu 1 cô gái Ngành Y?
• Thuốc Hyaluronidase là gì,chỉ định, liều dùng và những lưu ý

Nhựa khi còn trên cây chủ của rệp son cánh kiến đỏ

1. Giới thiệu về Cánh kiến đỏ 

1.1. Mô tả dược liệu

Tên gọi khác:  Tử giao, Tử thảo nhung, Hoa một dược, Xích giao, , …

Tên khoa học: Laccifer lacca Kerr. Thuộc họ Sâu cánh kiến (Lacciferideae).

• Nhựa khi còn trên cây chủ của rệp son cánh kiến đỏ
• Đặc điểm của rệp son cánh kiến

Là loài côn trùng rất nhỏ Rệp son cánh kiến dài 0.5 – 0.7mm, rộng khoảng 0.25 – 0.35mm hình trông giống thuyền nhỏ. Đầu kiến có 1 đôi râu và vòi nhỏ ở miệng để hút nhựa từ cây.

Thân nó có 3 đôi chân, 2 đôi lỗ thở, bụng dài, ngực gồm có 3 đốt và phía cuối thân và có 2 lông dài, cứng.

Rệp son có con cái và con đực, có cánh nhưng bay không xa.

Con đực chiếm 30-40%, mốt số con sinh ra không cánh nên chủ yếu di chuyển bằng cách bò.

Con cái chiếm 60 – 70% và cho vị thuốc cánh kiến đỏ, còn con đực cho nhựa mỏng, nhỏ và không có dược tính mạnh nên hầu như không được sử dụng.

Tuổi đời của cơn đực (thường chết sau khi giao phối), nên chỉ kéo dài từ 2 – 3 ngày,

Sau thời kỳ này tổ con cái phát triển rất mạnh

Đến tháng 4 – 6 (đối với vụ chiêm), các tổ đã có chiều dày 3.5 – 6mm. 

Cánh kiến đỏ trưởng thành là một túi chứa đầy một laoij dung dịch màu đỏ có lẫn những hạt hình trúng nhỏ dài đó là trứng của nó.

Trứng càng già thì dung dịch cằng đặc và khô dần, cuối cùng chỉ còn là một bọc nhăn nheo chứa đầy trứng. Số trứng trong con mẹ từ 200 đến 500 trứng, có khi tới 1.000 (nghiên cứu trong một thời gian, Viện nghiên cứu lâm nghiệp Việt Nam năm 1964 đã thấy số trứng từ 238 đến 454, trung bình là 332). Trên mỗi cm2 tập đoàn cánh kiến khi mới định cư có từ 80 – 120 con (Liên Xô cũ - Ấn Độ), nhưng tại Việt Nam có được 171 - 176, trung bình 172 con.

1.2. Bộ phận dùng

Chất nhựa do loài rệp son cánh kiến cái tiết ra.

Bảo quản ở nơi khô ráo. Tránh nhiệt độ cao. 

. 1.3. Phát triển và thu hoạch 

Cánh kiến đỏ, muốn phát triển cần chú ý 2 khâu:

• Chọn cây chủ tức là cây cung cấp thức ăn cho loại rệp son này trong suốt cả vòng đời để sản xuất ra nhựa.
• Thả và Thu hoạch 

Tìm chọn cây chủ: thuộc loài tạp thực rệp son cánh kiến có thể ký sinh trên rất nhiều loài cây chủ. Ở Việt Nam tốt nhất thường là những cây đậu thiều, cây cọ phèn,  muông đen  đậu bạc đầu 

Mỗi năm có 2 vụ,

 1. Vụ chiêm buộc giống vào tháng 8-10, thu hoạch vào tháng 4-5,

 2. Vụ mùa buộc, giống vào tháng 4-5, thu hoạch vào tháng 9-10.

Sau khi thả rệp son cánh kiến vào tháng 4 – 5 hằng năm vào cây chủ

Khi đến mùa thu hoạch, gỡ lấy tổ trên cành cây rồi cho tổ vào ngâm trong nước 2 ngày đêm.

Lúc này rệp sẽ chết hết thì đem trải phơi nơi thoáng gió hoặc nới có bóng râm.

Tổ kiến chảy ra và đóng thành cục khi phơi và sấy ở nhiệt độ cao vì thể cần phải tránh

2. Thành phần hóa học 

Trong Cánh kiến đỏ có tầm 75% chất nhựa,5 – 6% chất sáp, 4 – 6% chất màu, tạp chất khác (mảnh gỗ, xác rệp son) chừng 9%, độ ẩm chừng 3,5%.

Thành phần chủ yếu của Cánh kiến đổ là những chất cao phân tử do lactic của acid shellolic C15K20O6 và axit alcuritic C16K32O5;

Chất màu của nó là lackdye gồm chủ yếu là các axit laccaìc C20H14O10 , chất sáp …

3. Công dụng của Cánh kiến đỏ 

* Theo Đông y: dược liệu này có vị đắng, tính lạnh,

Có tác dụng giải độc, cầm máu thanh nhiệt, lương huyết,.

Dùng làm thuốc hạ sốt  Ngày dùng 4 – 6g.

Cồn Gôm lắc 5% chấm rang để phòng sâu răng, làm hương liệu, bao viên thuốc chống ẩm

Người dân ta từ lâu dùng đã biết dùng dược liệu này làm thuốc nhuộm răng đen và để gắn những cán dao hay lưỡi cày.,nhu cầu này giảm đi từ khi bỏ tục nhuộm răng Nhung có nơi vẫn dùng để làm thuốc nhuộm.

* Trong y học hiện đại,

• Được dùng để làm lớp tráng bên trong dụng cụ trữ nước như bô tiểu và chế tạo khuôn răng giả.
• Được dùng trong kỹ nghệ để chế biến shellac được dùng làm vật cách điện, chống tia ngoại tím, quét giấy chống ẩm, chịu axit, đĩa hát, đánh bóng đồ dùng như vải, da gỗ, tre, v.v…
• Còn dùng để bao thuốc viên chống ẩm. Cồn gôm lắc 5% dùng chấm răng có thể đề phòng sâu răng.Làm chất màu, tạo màng (vecni, chất cách điện, keo dán)

Nhựa Cánh kiến đỏ có nhiều màu sắc từ nhạt đến đậm

4. Bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc Cánh kiến đỏ

Theo YHCT , vị thuốc này được dùng để chữa trị: hắc lào, mụn nhọt ngoài da, bế kinh, u xơ tử cung,…Cụ thể như sau: 

4.1. Chữa trị mụn nhọt, ghẻ lở và mụn nhọt

Dược liệu cánh kiến đỏ đem tán bột mịn rồi xoa thuốc bột vào vùng da cần chữa trị

4.2. Chữa trị u xơ tử cung, bế kinh, rong huyết sau sinh,

Cánh kiến đỏ 50g, Hồi đầu thảo và Nga truật mỗi vị 30g.

Đem tất cả đi sấy hoặc phơi khô, tán thành bột mịn.

Ngày dùng 2 lần. dùng từ 4 – 5g/lần,

4.3. Giúp phòng ngừa và chữa trị bệnh sâu răng

Dùng Cồn 5% và nhựa Cánh kiến đỏ.

Chế thành dung dịch cồn thuốc 5%, rồi chấm vào chân răng đau nhức.

5.Chú ý khi sử dụng Vị thuốc

• Khi sử dụng cánh kiến đỏ nên thận trọng nếu bị Sốt mà không ra mồ hôi
• Cần chú ý khi dùng tránh nhầm lẫn với Cánh kiến trắng (hay còn gọi là An tức hương). 
• Ít sử dụng trong phạm vi nhân dân do Vị thuốc này, hiện nay vẫn còn ít được nghiên cứu . 

Theo giảng viên Cao đẳng Dược cho biết: Hiện nay,các nghiên cứu khoa học về Cánh kiến đỏ này vẫn còn rất hạn chế. Vì vậy, người bệnh trước khi muốn sử dụng cần có sự tư vấn từ chuyên gia,hay các thầy thuốc chuyên môn, tránh dùng tùy tiện mang lại nhiều tác dụng không mong muôn không đáng có./.

Ds.CKI.Nguyễn Quốc Trung