Sơn thù du là một vị thuốc được sử dụng trong các bài thuốc đông y có tác dụng bổ gan thận, chữa di tinh, phong thấp, tê thấp, đau lưng mỏi gối, tai ù, thận suy, tiểu nhiều lần, rối loạn kinh nguyệt,…
Hãy cùng giảng viên tại Cao đẳng Y Dược TPHCM - trường Cao đẳng Y Dược Pasteur tìm hiểu những công dụng tuyệt vời của dược liệu này nhé.!
1. Cây Sơn thù du là gì?
Cây Sơn thù du
Sơn thù du có tên gọi khác là Sơn thù, cây Thù du, Thù nhục, Táo bì. Danh pháp khoa học của Sơn thù du là Cornus officinalis Sieb. et Zucc., thuộc họ Thù du – Cornaceae.
Sơn thù du là thuộc cây gỗ nhỡ, cao khoảng 4m, sống lâu năm. Lá đơn mọc đối, hình trứng hay hình bầu dục, đôi khi hình ngọn giáo, dài 5-12cm, rộng 3-4,5cm, đầu lá nhọn, gốc hình nêm, mặt trên có một ít lông, mặt dưới có lông dài hơn, mép nguyên, cuống lá ngắn, có lông màu vàng.
Cụm hoa hình tán mọc ở nách các lá và ngọn cành trước khi cây ra lá. Hoa nhỏ có màu vàng. Quả mọng hình trái xoan, khi chín màu hồng tới đỏ tươi. Mùa ra hoa vào tháng 5-6, mùa ra quả vào tháng 8-10.
Hoa Sơn thù du
Bộ phận dùng làm thuốc của cây Sơn thù du là Quả chín. Thu hái khi quả chín, nhúng vào nước sôi vài phút, lấy thịt bỏ hạt, phơi hoặc sấy khô.
Thành phần hóa học quả Sơn thù du bao gồm terpenoid, flavonoid, tanin, polisaccharide, phenylpropanoid, sterol, axit cacboxylic, furan và các chất khoáng.
Trong đó,
Các terpenoid bao gồm: sweroside, loganin, cornuside, axit ursolic và axit oleanolic.
Các loại flavonoid chính là: kaempferol, quercetin.
Các Tanin bao gồm: Cornusiins A–F, Camptothins A–B, Gallic acid, Gemin D, Oenothein C, Tellimagrandin I-II, Isocoriariin A-F, Coriariin, Rugosin…
Các hợp chất khác: Phenylpropanoid: p-Hydroxycinnamic acid, Caffeic acid, Caftaric acid monomethyl ester, Caffeoyltartaric acid dimethyl ester.
Các Furan: 5-Hydroxymethylfurfural, Dimethyltetrahydrofuran cis-2,5-dicarboxylate.
Các khoáng chất: Ca, Fe, K, Mg, Mn, Zn.
Quả Sơn thù du
2. Công dụng của Sơn thù du đối với sức khoẻ
Theo Y Học Cổ Truyền
Sơn thù du có tính mát, ấm, vị chua, hơi chát, quy vào kinh can, thận, có tác dụng bổ gan thận, cường dương, ích tinh, thông khiếu.
Sơn thù du được dùng làm thuốc bổ gan thận, chữa di tinh, chóng mặt, hàn nhiệt, phong thấp, tê thấp, đau lưng mỏi gối, tai ù, thận suy, tiểu nhiều lần, tiểu ra tinh dịch, rối loạn kinh nguyệt, rong kinh, ra mồ hôi trộm.
Cách dùng và liều dùng:
Ngày dùng 6-12g dạng thuốc sắc hoặc viên hoàn tán, thường phối hợp với các vị thuốc khác. Lưu ý: Không dùng Sơn thù du cho người hỏa thịnh và người có bệnh thấp nhiệt không nên dùng.
Theo Y Học Hiện Đại
Tác dụng bảo vệ gan thận
Các hoạt chất trong chiết xuất Sơn thù du làm giảm nồng độ AST, ALT, LDH và malondialdehyde trong huyết thanh, làm tăng nồng độ enzyme chống oxy hóa superoxide dismutase, catalase và Glutathione peroxide, giúp cải thiện tổn thương gan cấp tính do sử dụng thuốc Paracetamol gây ra bằng cách ngăn ngừa hoặc giảm bớt quá trình oxy hóa nhấn mạnh.
Các hoạt chất iridoid glycoside, polyphenol, axit triterpene trong quả Sơn thù du có tác dụng chống oxy hóa, chống viêm, chống apoptotic và chống xơ hóa bằng cách điều chỉnh AGEs/RAGE, NF-κB/ đường truyền tín hiệu TGF-β và PPARγ, từ đó làm giảm bớt tổn thương của các tế bào thận bên trong.
Tác dụng chống khối u
Chiết xuất nước của Sơn thù du có tác dụng ức chế sự tăng sinh của tế bào ung thư biểu mô tế bào gan và ngăn chặn hoạt động của các gốc tự do, xanthine oxidase và quá trình peroxy hóa lipid. Chiết xuất Sơn thù du còn có tác dụng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư vú ER+, bằng cách thúc đẩy quá trình chết theo chương trình của các tế bào khối u.
Tác dụng chống đông máu
Các hoạt chất chiết xuất từ quả sơn thù nhục có tác dụng ức chế ngưng tập tiểu cầu.
Tác dụng kháng khuẩn
Nước sắc sơn thù có tác dụng ức chế trực khuẩn lỵ, thương hàn và tụ cầu vàng.
Tác dụng hạ đường huyết nhẹ, hạ huyết áp và lợi tiểu.
Các hoạt chất iridoid glycoside, polyphenol và saponin trong chiết xuất Sơn thù du có tác dụng hạ đường huyết, làm giảm lượng đường trong bằng cách làm giảm sự hấp thu Glucose của các tế bào biểu mô màng đệm ruột non bằng cách ức chế hoạt động của α-glucosidase; đồng thời thúc đẩy sự hấp thu và sử dụng glucose bằng cách tăng bài tiết Insulin và cải thiện độ nhạy insulin của các mô ngoại vi, cũng như ức chế quá trình tân tạo đường.
Ngoài ra, chiết xuất Sơn thù du cũng có thể làm giảm nồng độ lipid trong máu và cho thấy tác dụng làm giảm nồng độ cholesterol toàn phần (TC), triglyceride (TG) và lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL) của chuột mắc bệnh tiểu đường do streptozotocin, và tăng nhẹ lipoprotein mật độ cao (HDL).
Bên cạnh đó, các axit triterpene và Saponin từ Sơn thù du cải thiện các biến chứng mạch máu của bệnh tiểu đường chủ yếu bằng cách điều chỉnh chức năng giãn mạch; từ đó góp phần điều trị bệnh thận do tiểu đường và tổn thương gan do tiểu đường.
Tác dụng bảo vệ thần kinh
Chiết xuất Sơn thù du có tác dụng điều trị các bệnh thoái hóa thần kinh như bệnh Alzheimer (AD) và trầm cảm. Iridoid glycoside của Sơn thù du có tác dụng bảo vệ đáng kể chống lại độc tính do glutamate gây ra trong các tế bào hồi hải mã; đồng thời làm giảm quá trình tăng phosphoryl hóa và tổng hợp protein tau trong amygdala, cũng như ngăn ngừa mất tế bào thần kinh và ngăn chặn kiểu hình hiếu động thái quá của AD.
Ngoài ra, hoạt chất loganin trong chiết xuất của Sơn thù du có tác dụng làm giảm chứng mất trí nhớ, giúp làm giảm tổn thương do nhồi máu não gây ra.
Tác dụng trên hocmon sinh dục nam và nữ
Chiết xuất Sơn thù du có tác dụng cải thiện chứng rối loạn cương dương (ED), thông qua giãn cơ trơn thể hang và tăng nồng độ cAMP. Iridoid glycoside của Sơn thù du bảo vệ rõ rệt chống lại tổn thương tinh hoàn do bệnh tiểu đường gây ra, tăng tỷ lệ tinh trùng sống và điều chỉnh tăng mức độ Testosterone, hormone tạo hoàng thể (LH), hormone kích thích nang trứng (FSH) và hormone giải phóng gonadotropin (GnRH).
Ngoài ra, chiết xuất Sơn thù du cũng có tác dụng ức chế sự tích tụ lipid trong tế bào mỡ, thúc đẩy quá trình biệt hóa nguyên bào xương và tăng sản xuất Estradiol và biểu hiện mRNA của thụ thể estrogen α (ER-α) trong tế bào hạt và được sử dụng để điều trị bệnh béo phì và loãng xương do mãn kinh ở phụ nữ gây ra.
Tác dụng bảo vệ tim mạch
Hoạt chất axit triterpene, glycoside và polysacarit trong chiết xuất của Sơn thù du có tác dụng làm giảm bớt bệnh cơ tim do tiểu đường bằng cách ức chế con đường ET/ROS. Chiết xuất Sơn thù du giúp làm giảm chứng phì đại tim, thông qua làm giảm sự gia tăng huyết áp do 2K2C gây ra, cải thiện chức năng tim sau bị nhồi máu cơ tim cấp tính.
Các tác dụng khác
Chiết xuất Sơn thù du có tác dụng chống loãng xương, bảo vệ da khỏi các hạt mịn gây hại và điều hòa miễn dịch.
Quả Sơn thu dù có tác dụng bảo vệ tim mạch
3. Các bài thuốc chữa bệnh từ cây Sơn thù du
Dược sĩ CKI - Giảng viên Cao đẳng Dược TPHCM - trường Cao đẳng Y Dược Pasteur cho biết:
Bài thuốc chữasuy nhược cơ thể
Cách thực hiện: Sơn thù du 12g, Hoài Sơn 12 g, Thục Địa 16g, trạch tả 8g, đan bì 8g, phục linh 8g, phụ tử chế 8g, nhục Quế 4g. Đem tất cả vị thuốc sắc uống trong ngày.
Bài thuốc chữa suy nhược thần kinh, đau lưng, di tinh, ù tai
Cách thực hiện: Sơn thù du 8g, Quy Bản 8g, táo nhân 8g, bá tử nhân 8g, thục địa 12g, hoài sơn 12g, kỷ tử 12g, Thỏ Ty Tử 12g, lộc giác giao 12g, Ngưu Tất 12g. Đem tất cả vi thuốc sắc uống trong ngày.
Bài thuốc chữa bệnh thận - tiết niệu
Cách htực hiện: Sơn thù du, thạch xương bồ, địa hoàng, cam cúc hoa, hoàng bá, Ngũ Vị Tử mỗi vị 6g. Sắc uống ngày 1 thang. Hoặc ngâm rượu uống, uống trong 15 ngày, nghỉ 10 ngày rồi uống tiếp 3-5 đợt.
Bài thuốc chữa rối loạn kinh nguyệt
Cách thực hiện: Sơn thù du 8g, thỏ ty tử, Viễn Chí 8g, Đẳng Sâm 16g, thục địa 12g, hoài sơn 12g, ngũ vị tử 6g, Cam Thảo 4g. Đem các vị thuốc sắc uống trong ngày.
Bài thuốc chữa thống kinh
Cách thực hiện: Sơn thù du 8g, đương quy 8g, a giao 8g, bạch thược 12g, Ba Kích 12g, hoài sơn 12g, ngũ vị tử 6g, cam thảo 4g. Đem các vị thuốc sắc uống.
Bài thuốc chữa bế kinh
Cách thực hiện: Sơn thù du 8g, thục địa, đương quy, bạch thược, kỷ tử mỗi vị 12g, cam thảo 4g. Sắc uống.
Bài thuốc chữa rong kinh
Cách thực hiện: Sơn thù du, trạch tả, đan bì, phục linh mỗi vị 8g, long cốt 16g, thục địa, hoài sơn, ô tặc cốt, Mẫu Lệ mỗi vị 12g. Sắc uống.
Bài thuốc chữa tăng huyết áp
Cách thực hiện: Sơn thù du, trạch tả, đan bì, phục linh, đương quy, Bạch Thược mỗi vị 8g, thục địa 16g, hoài sơn 12g. Sắc uống.
Bài thuốc chữa tiểu đường
Cách thực hiện: Sơn thù du 25g, thiên môn 30g, nhân sâm, sinh địa, kỷ tử mỗi vị 15g. Trừ Nhân Sâm sắc nhiều lần rồi cô thành cao 50%, các vị còn lại sắc nhiều lần rồi cô thành cao 100%. Sau đó trộn lẫn; mỗi lần uống 10ml, ngày 2-3 lần trước ăn. Hoặc: Sơn thù du, trạch tả, sinh địa mỗi vị 10g, hoài sơn 15g, phục linh 12g, mẫu đơn bì 6g, quế 3g. Sắc uống.
Bài thuốc chữa thiếu máu
Cách thực hiện: Sơn thù du, kỷ tử mỗi vị 12g, thục địa 40g, Hà Thủ Ô, ba kích, thỏ ty tử, cỏ nhọ nồi, thiên môn, Nhục Thung Dung mỗi vị 20g. Sắc uống.
Bài thuốc dự phòng hen phế quản
Cách thực hiện: Sơn thù du, hoài sơn, phục linh mỗi vị 8g, thục địa 16g, kỷ tử, phụ tử chế mỗi vị 12g, cam thảo, nhục quế mỗi vị 6g. Sắc uống hoặc làm hoàn, ngày uống 20g chia 2 lần.
Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày - tá tràng
Cách thực hiện: Sơn thù du, phục linh, trạch tả, đan bì, đương quy, Chi Tử mỗi vị 8g, sinh địa, hoài sơn, Sài Hồ, bạch thược, đại táo mỗi vị 12g. Sắc uống.
Bài thuốc chữa xơ gan
Cách thực hiện: Sơn thù du, trạch tả, đan bì, phục linh, đương quy mỗi vị 8g, bạch mao căn 20g, thục địa, hoài sơn, Bạch Truật, địa cốt bì mỗi vị 12g. Sắc uống.
Lưu ý: Thận trọng khi dùng cây Sơn thù du cho các trường hợp như người tiểu ít và tiểu tiện khó, người có bệnh thấp nhiệt, người hỏa thịnh. Không nên dùng sơn thù chung với phòng kỷ, phòng phong và cát cánh.
Tóm lại, Sơn thù du đã được sử dụng trong các bài thuốc y học cổ truyền với nhiều công dụng hiệu quả. Tuy nhiên, không nên tự ý dùng cây Sơn thù du để chữa bệnh, người bệnh cần tuân thủ chặt chẽ theo hướng dẫn của thầy thuốc chuyên môn trong phong và chữa bệnh.
Chế độ ăn thuần chay loại trừ tất cả các sản phẩm động vật, trong khi người ăn chay có thể tiêu thụ sữa và trứng. Bạn có tò mò về chế độ ăn thuần chay và ăn chay không?
Hợp hoan bì là vỏ cây Hợp hoan, thường dùng làm cảnh nhờ hoa đẹp. Trong y học cổ truyền, giúp an thần, hoạt huyết, trị mất ngủ, suy nhược, viêm phổi, gãy xương. Có thể sắc uống, tán bột hoặc ngâm rượu, hợp hoan bì được ứng dụng linh hoạt trong nhiều bài thuốc.
Vitamin H (biotin hay B7) là vitamin nhóm B quan trọng, dù cần rất ít nhưng đóng vai trò thiết yếu. Nó hỗ trợ chuyển hóa dinh dưỡng tạo năng lượng, cải thiện tóc, da, móng và giúp hệ thần kinh hoạt động ổn định.
Sơn thù du là một vị thuốc được sử dụng trong các bài thuốc đông y có tác dụng bổ gan thận, chữa di tinh, phong thấp, tê thấp, đau lưng mỏi gối, tai ù, thận suy, tiểu nhiều lần, rối loạn kinh nguyệt,…
