Kinh giới - Rau gia vị quen thuộc và công dụng trị cảm mạo

• Tìm hiểu về cây nhãn và công dụng dược liệu
• Tìm hiểu sâu hơn về dây ký ninh và công dụng y học

Kinh giới không chỉ là một loại rau quen thuộc trong mỗi căn bếp mà còn là một vị thuốc quý trong y học. Đối với các chuyên gia y tế, kinh giới có tác dụng giải cảm, điều hòa kinh nguyệt và hỗ trợ hô hấp. Dân gian Việt Nam từ lâu đã biết kết hợp thực phẩm và dược liệu để tạo nên chế độ thực dưỡng độc đáo. Kinh giới là một ví dụ điển hình cho việc dùng thực phẩm để điều trị cảm mạo. Bên cạnh vai trò làm gia vị, kinh giới còn được sử dụng để om trà, sắc thuốc, tán bột hoặc dùng ngoài da trong điều trị nhiều bệnh khác nhau.

Dưới đây bài viết được cô Tôn Thảo Vy - Giảng viên Cao đẳng dược tphcm - Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur chia sẻ về đặc tính và ứng dụng của loài cây này:

1. Giới thiệu về rau kinh giới

Kinh giới, còn gọi là dã tô ma hay khương giới, có tên khoa học là Elsholtzia ciliata. Thuộc họ bạc hà, cây kinh giới chứa nhiều tinh dầu, với thân vuông cạnh và nhiều lông tơ quanh cành và mặt dưới lá. Hoa mọc ở đầu cành và cây dễ mọc lại sau khi cắt ngọn.

Kinh giới được trồng nhiều tại Việt Nam, cả để làm rau và để trồng thuốc. Cây có tác dụng trị cảm lạnh, hỗ trợ tiêu hóa, giảm sưng, viêm mũi và một số bệnh khác. Ngoài công dụng làm thuốc, kinh giới còn là một loại rau phổ biến trong ẩm thực.

Kinh giới thuộc họ Bạc hà

2. Công dụng

Kinh giới chứa nhiều tinh dầu và các hoạt chất có tính chống oxy hóa và chống viêm. Theo y học cổ truyền, kinh giới có tác dụng giải cảm hàn, làm ấm dạ dày và hỗ trợ hệ tiêu hóa.

Lá của cây kinh giới có mùi thơm dễ chịu, vị cay nồng và chứa khoảng 1% tinh dầu. Hoa của cây có tác dụng kích thích ra mồ hôi mạnh hơn so với lá. Khi không có mồ hôi, người ta dùng hoa, còn khi đã có mồ hôi thì dùng kinh giới sao. Toàn bộ cây có thể được dùng tươi hoặc sao đen, sao cháy để đạt được các mục đích điều trị khác nhau.

Kinh giới được dùng làm thuốc trị các bệnh như cảm mạo, sốt, nhức đầu, tắc mũi, ho và mẩn ngứa. Ngoài ra, cây còn được sử dụng trong điều trị sởi mới phát, mụn nhọt, đau họng, và các chứng sưng tấy. Trong các trường hợp cấp cứu như chảy máu cam, ho ra máu, nôn ra máu, đại tiểu tiện ra máu, rong kinh và băng huyết, kinh giới cũng có thể được dùng.

Theo "Vân Nam bản thảo," kinh giới còn có tác dụng trị đau đầu do say nắng, tiêu chảy vào mùa hè, đau dạ dày, ho khan vào mùa hè, ra mồ hôi trộm, làm ấm bụng và giúp dễ đi đại tiện.

Theo y học hiện đại, các nhà khoa học đã ghi nhận tác dụng hạ sốt, chống viêm, giảm đau và an thần của kinh giới khi dùng với liều lượng vừa đủ. Kinh giới có khả năng ức chế sự co thắt tự phát của hồi tràng và giúp loại bỏ gốc tự do, tham gia vào quá trình chống oxy hóa nhờ các phenol trong tinh dầu thảo dược. Tinh dầu kinh giới khi được khuếch tán còn có tác dụng ức chế vi khuẩn tả và một số loại virus.

Kinh giới là loại rau gia vị quen thuộc trong các món ăn

3. Cách sử dụng

3.1. Sắc uống

• Trị cảm lạnh: Khi bị nhức đầu, chảy nước mũi, hắt hơi sau khi đi mưa hoặc gặp gió lớn, có thể bạn đang bị cảm lạnh. Dùng 20g hoa hương giới và 20g bạch chỉ, tán nhỏ. Mỗi lần dùng 4g hỗn hợp này pha với nước ấm để kích thích ra mồ hôi.

• Trị liệt VII ngoại biên: Khi thức dậy, nếu miệng chảy nước một bên và không nhăn trán được, có thể bạn bị liệt VII ngoại biên. Dùng một nắm lá kinh giới giã và vắt lấy nước uống ngay.
• Giảm đau và sốt: Khi người phát nóng và đau nhức toàn thân, dùng 12g hương giới và 24g sắn dây sắc uống.
• Trị dị ứng và mẩn ngứa: Dùng 12g hoa hương giới, 12g hoa húng quế và 12g lá đơn đỏ sắc lấy nước uống.
• Chữa chảy máu cam: Dùng 12g nước kinh giới chế sao đen để uống.
• Trị cảm và thanh nhiệt: Dùng mỗi loại 5g hương giới, bạc hà, trúc nhự và 10g cây mã đề sắc uống như trà.

3.2. Trà kinh giới

• Giảm đau đầu và đau bụng: Dùng 10g hương giới và 3g trà xanh pha với 200ml nước sôi, uống để trị đau đầu, đau bụng, ho cảm nắng và giảm sưng phù.
• Thanh nhiệt: Dùng 4g bạc hà, 3g kinh giới, 3g trúc nhự và 3g xa tiền thảo pha trà để giúp thanh nhiệt.

Trà kinh giới giúp giải cảm mạo

3.3. Cháo kinh giới

Phòng cảm mạo và thanh nhiệt: Nấu 50g hương giới lấy nước, bỏ xác. Thêm 50g gạo tẻ và 50g đậu xanh vào nước nấu nhừ. Mỗi ngày ăn 2-3 lần để phòng cảm mạo mùa hè và thanh nhiệt.

3.4. Xông hơi

Trị cảm cúm: Đun sôi một nắm lá bưởi, bạc hà, sả và tía tô trong nước. Xông cho đến khi tự ra mồ hôi để trị cảm cúm.

3.5. Dùng ngoài da

• Trị rôm sẩy và đinh nhọt ở trẻ em: Dùng nước nấu từ toàn cây kinh giới đã giã nát để tắm cho trẻ em bị rôm sẩy, đinh nhọt.
• Giảm đau cứng cổ gáy: Sau khi rửa sạch, phơi khô trong bóng râm lá già và bông của kinh giới. Hong khô rồi cho vào gối hoặc rải dưới chiếu để nằm.
• Trị chàm: Dùng lá kinh giới và lá vối tươi đun nước sôi để ấm, rửa vết loét. Sau đó thoa thuốc mỡ Hoàng liên, Hồng đơn, Hồng liên hoặc Chu sa đặc chế lên vùng bị chàm.
• Trị lở loét do phong độc: Dùng tro từ lá kinh giới đốt trộn với nước hành vắt lấy nước, đắp lên vết loét ở bắp chân và bàn chân. Trước khi đắp, rửa vết thương bằng nước cam thảo.

4. Những lưu ý khi sử dụng

• Tránh sử dụng cho người có biểu chứng dương hư: Người bị ra mồ hôi không cầm được không nên dùng kinh giới.
• Không phù hợp cho trường hợp không phải ngoại cảm: Nếu nhức đầu do âm hư hỏa vượng, tuyệt đối không nên sử dụng kinh giới.

Kinh giới là một loài thực vật có nhiều công dụng vượt trội, vừa là thực phẩm vừa là dược liệu. Nó hỗ trợ điều trị hiệu quả các vấn đề như giải cảm, khó tiêu, giảm sưng, và viêm mũi. Tuy nhiên, việc sử dụng lượng lớn hoặc sai phương pháp có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn. Vì vậy, nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng kinh giới cho mục đích điều trị, dù trong chế độ thực dưỡng hay các liệu pháp y tế.

Nguồn: Tin tức Y Dược – Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur