Cây xương sông, rau gia vị phổ biến, không chỉ giàu dinh dưỡng mà còn là dược liệu quý trong y học cổ truyền. Nó có tác dụng tiêu đờm, khu phong, giảm đau, kích thích tiêu hóa và được dùng chữa bệnh đầy bụng, viêm họng, cảm cúm, ho, sốt.
Hãy cùng trường Cao đẳng Y Dược TPHCM khám phá những công dụng tuyệt vời của loài thảo dược này!
Hình ảnh cây Xương song ngoài tự nhiên
Tên gọi khác: Cây Xang song, Rau húng ăn gỏi, hoạt lộc thảo,…
Tên khoa học: Blumea lanceolaria – Họ: Cúc (Asteraceae)
1. Đặc điểm chung dược liệu
1.1 Mô tả thực vật
Cây xương sông là thực vật thân thảo, sống khoảng 2 năm, cao từ 0,6 đến 2 mét.
Thân cây mọc thẳng, có rãnh dọc và gần như nhẵn.
Lá cây có hình trứng thuôn dài, hai đầu nhọn, mép lá có răng cưa, với các gân nổi rõ trên mặt lá. Lá phía trên cây nhỏ hơn so với lá phía dưới gốc.
Hoa xương sông mọc thành cụm ở nách lá, có màu vàng nhạt. Cụm hoa hình đầu, dài, mọc chùy ở ngọn và có mào lông trắng. Tràng hoa cái rất mảnh, với ba răng, trong khi tràng hoa lưỡng tính có năm răng và năm nhị. Bao phấn có tai, còn bầu có lông.
Quả bế của cây hình trụ, có 5 cạnh, ra hoa vào tháng 1-2 và sai quả vào tháng 4-5 hàng năm.
1.2 Phân bố và sinh trưởng
Cây xương sông có nguồn gốc từ Ấn Độ và Malaysia, mọc tự nhiên hoặc được trồng phổ biến ở các vùng Nam Á, Đông Nam Á, Hoa Nam và Đài Loan. Cây thường phát triển trong vườn hoặc rừng ở độ cao thấp, nơi gió có thể thổi quả bế có lông đi xa. Xương sông cũng mọc hoang ở ven rừng hoặc ven đường. Tại Việt Nam, cây được trồng rộng rãi để làm rau gia vị và làm thuốc.
2. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến
Bộ phận dùng: Lá non và lá bánh tẻ được sử dụng làm thực phẩm và làm thuốc. Ở một số nơi, cả thân cây cũng được dùng.
Thu hái và sơ chế: Lá được thu hái quanh năm. Sau khi hái về, lá có thể sử dụng tươi ngay hoặc phơi khô trong bóng râm để dùng dần.
Bảo quản: Lá xương sông nên được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng gió để đảm bảo chất lượng.
Lá bánh tẻ, lá non xương sông được dùng để chữa ho, sốt, viêm họng, trúng phong cấm khẩu,…
4. Thành phần hóa học
Lá xương sông chứa khoảng 0,24% tinh dầu, với các thành phần chính gồm methylthymol (94,96%), limonene (0,12%) và p-cymene (3,28%). Lá xương sông tại Việt Nam và Ấn Độ có sự khác biệt về thành phần: trong khi lá xương sông Việt Nam chứa chủ yếu methylthymol, thì lá xương sông Ấn Độ lại chứa nhiều p-cymene.
Tinh dầu xương sông có vị cay, tính ấm, giúp giảm hàn tà và thông kinh lạc.
5. Tác dụng – Công dụng của Xương Sông
* Theo Đông y:
Dược liệu có vị Cay, tính bình, qui vào kinh: Phế
Tác dụng: Trừ tanh hôi, tiêu thũng, chỉ thống, tiêu đờm thấp, khu phong trừ thấp, thông kinh, hoạt lạc, kích thích tiêu hóa.
Điều trị sốt rét, viêm phế quản, viêm miệng, loét miệng.
Dùng để chữa các bệnh về xương khớp, phong thấp, đau khớp, đau đầu.
Sử dụng ngoài da để chườm vào các khớp đau nhức, sưng tấy.
Ứng dụng ở các quốc gia:
Malaysia: Người ta giã nát lá xương sông, xào nóng rồi chườm lên các khớp bị đau nhức.
Vân Nam (Trung Quốc): Lá xương sông được sử dụng để trị phong thấp, sản hậu, đau khớp xương và đau đầu.
Hải Nam: Toàn cây (bỏ rễ) được dùng trị viêm phế quản, lở loét, viêm miệng và làm thuốc ra mồ hôi.
Liều dùng: 15-20g dạng thuốc sắc.
- Ứng dụng trong xương khớp: Lá tươi có thể ngậm hoặc chiết lấy nước uống, hoặc giã nát, xào nóng rồi chườm lên các khớp bị thấp, sưng tấy, đau nhức.
Sử dụng trong y học dân gian:
- Xương sông còn được dùng để điều trị các bệnh viêm nhiễm như sốt, ho, hen suyễn, loét mãn tính, vết thương và kiết lỵ.
Ngoài ra, nó còn được sử dụng trong chế biến thực phẩm, như nấu cá, tôm, thịt lợn, thịt rắn.
*Theo y học hiện đại:
Thành phần hóa học của Blumea lanceolaria cho thấy các hoạt động chống viêm và an toàn khi hấp thụ qua đường miệng. Các nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng chiết xuất metanol từ lá hoặc rễ của cây xương sông có khả năng chống oxy hóa và kháng khuẩn.
Công dụng:
Điều trị ho hen, đau họng, cảm cúm, sổ mũi và viêm họng.
Cách dùng – Liều lượng
Lá xương sông có thể dùng trực tiếp, dùng ngoài (chườm, ngâm), hoặc cách thủy. Tuy nhiên, chưa có đủ tài liệu để khuyến cáo liều dùng cụ thể mỗi ngày. Nếu có ý định sử dụng lá xương sông trong điều trị dài hạn, bạn nên tham khảo ý kiến y khoa để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
6. Một số bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc xương sông
Lá xương sông được dùng để chữa ho, sốt, viêm họng, trúng phong cấm khẩu, v.v. một số bài thuốc được trình bày dưới đây. Chia sẻ thêm với sinh viên Cao đẳng Dược TPHCM gồm:
6.1. Bài thuốc chữa thấp khớp
Chuẩn bị: 1 nắm lá xương sông vừa đủ.
Thực hiện: Rửa sạch lá, giã nát và xào nóng, sau đó đắp lên vùng khớp bị viêm và đau nhức. Có thể dùng vải quấn qua đêm để tăng hiệu quả giảm đau.
6.2. Bài thuốc chữa viêm họng
Chuẩn bị: 20-30ml giấm và khoảng 10 lá xương sông.
Thực hiện: Rửa sạch lá xương sông, đập nhẹ để giải phóng tinh dầu, sau đó nhúng vào giấm và ngậm. Thực hiện liên tục trong 5-7 ngày.
6.3. Chữa nôn trớ và ho có đờm ở trẻ em
Chuẩn bị: 5 thìa cà phê mật ong và 2-3 lá xương sông.
Thực hiện: Rửa sạch lá, thái nhỏ, cho vào chén và thêm mật ong. Hấp cách thủy trong 10 phút. Dùng nước uống nhiều lần trong ngày.
6.4. Chữa ho
Chuẩn bị: 10g lá hẹ, 10g xương sông, 10g húng chanh, và một ít mật ong.
Thực hiện: Rửa sạch các thảo dược, thái nhỏ và hấp cách thủy với mật ong.
6.5. Chữa khó tiêu, đầy bụng
Chuẩn bị: 30g tía tô, 10g hậu phác, 10g chỉ xác, 30g lá xương sông, 10g sinh khương, 10g trần bì.
Thực hiện: Sắc với 3 chén nước, đun sôi trong 10 phút và uống.
Thực hiện: Ngâm các vị thuốc với rượu trong 10 ngày, dùng bông gòn thấm rượu và xát vào vùng răng đau.
6.7. Chữa trúng phong cấm khẩu
Chuẩn bị: Lá xương bồ và lá xương sông.
Thực hiện: Rửa sạch, giã nát và hòa với nước nóng để lấy nước cốt uống.
6.8. Tăng khả năng tình dục và chống dị ứng
Chuẩn bị: Thịt heo, chem chép và lá xương sông.
Thực hiện: Bằm thịt heo và chem chép, sau đó gói trong lá xương sông.
6.9. Chữa ho cho trẻ em
Chuẩn bị: Hoa đu đủ đực, lá hẹ và lá xương sông.
Thực hiện: Sắc uống cho đến khi hết ho.
6.10. Chữa trị sốt cao, thở gấp và co giật ở trẻ em
Chuẩn bị: Me chua đất và xương sông.
Thực hiện: Giã nát me chua và xương sông, hòa vào nước nóng và uống.
6.11. Các bài thuốc khác:
Chữa sởi, ho sốt kéo dài ở trẻ em: Lá xương sông, chua me đất, vỏ rễ dâu, địa cốt bì, kinh
Chữa nổi mẩn ngứa khắp người: Lá xương sông, lá khế (2 phần), lá chua me (1 phần). Giã nát, ép nước uống, bã dùng xoa ngoài.
Hình ảnh cây Chua me đất
7. Món ăn chữa bệnh có xương sông
7.1. Chả thịt rắn
Nguyên liệu: Rắn, rau ngổ, lá xương sông, lá lốt.
Cách làm: Rắn bỏ đầu, đuôi, lột da, bỏ tạng phủ, lấy thịt băm nhỏ cùng rau ngổ và lá xương sông. Vo viên, bọc trong lá xương sông hoặc lá lốt, sau đó nướng.
Công dụng: Trị phong thấp.
Lưu ý: Nên ăn nóng với các loại rau thơm khác.
7.2. Chả trai nướng
Nguyên liệu: Thịt con trai, thịt heo, lá xương sông.
Cách làm: Băm thịt con trai và thịt heo, sau đó gói trong lá xương sông và nướng.
Công dụng: Tiêu thực, chống dị ứng, cải thiện tình trạng suy giảm tình dục.
7.3. Thịt bò gói xương sông
Cách làm: Nướng thịt bò đã gói trong lá xương sông trên bếp.
Công dụng: Giúp giảm mỡ cao trong máu khi ăn thường xuyên.
Lá xương sông thực phẩm - vị thuốc
8. Những Lưu ý khi sử dụng lá xương sông
Không được dùng lá xương sông và mật ong để trị ho cho trẻ dưới 2 tuổi
Chỉ sử dụng lá xương sông để hỗ trợ điều trị các triệu chứng nhẹ như ho, viêm họng.
Nếu triệu chứng kéo dài hoặc nghiêm trọng, cần đến bác sĩ để chẩn đoán và điều trị đúng cách.
Trước khi sử dụng lâu dài, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để tránh tác dụng phụ hoặc sử dụng sai cách.
Kết luận
Cây Xương sông là một dược liệu quý có nhiều tác dụng trong y học, đặc biệt là trong việc điều trị các bệnh liên quan đến đường hô hấp, tiêu hóa và xương khớp. Với các công dụng như trừ đờm, giảm ho, chống viêm, và hỗ trợ điều trị bệnh phong thấp, Xương sông đã được sử dụng rộng rãi trong các bài thuốc cổ truyền và món ăn chữa bệnh. Những món ăn từ xương sông, như chả thịt rắn hay chả trai nướng, không chỉ mang lại hương vị đặc biệt mà còn có tác dụng hỗ trợ sức khỏe.
Tuy nhiên, khi sử dụng Xương sông, cần lưu ý rằng đây chỉ là biện pháp hỗ trợ điều trị. Nếu triệu chứng kéo dài hoặc bệnh tình nghiêm trọng, người bệnh nên tham khảo ý kiến thầy thuốc chuyên môn để đảm bảo phương pháp điều trị đúng đắn và an toàn./.
Khi tần suất đi tiểu tăng cao một cách bất thường, đặc biệt vào ban đêm hoặc đi kèm các triệu chứng khác như tiểu buốt, tiểu rắt, hoặc đau bụng dưới, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo những vấn đề sức khỏe tiềm ẩn.
Rostor 20mg là thuốc được sử dụng trong điều trị tăng cholesterol, rối loạn lipid máu hỗn hợp, tăng cholesterol máu gia đình kiểu đồng hợp tử, phòng ngừa các biến chứng trên tim mạch như xơ vữa động mạch, đột quỵ, tăng huyết áp, tai biến mạch máu não.
Đường, thành phần quen thuộc trong chế độ ăn, có mặt từ trái cây, mật ong đến bánh kẹo, nước ngọt. Đường mang lại vị ngọt và sự hài lòng cho khẩu vị, trở thành yếu tố không thể thiếu trong ẩm thực hàng ngày.
Cây xương sông, rau gia vị phổ biến, không chỉ giàu dinh dưỡng mà còn là dược liệu quý trong y học cổ truyền. Nó có tác dụng tiêu đờm, khu phong, giảm đau, kích thích tiêu hóa và được dùng chữa bệnh đầy bụng, viêm họng, cảm cúm, ho, sốt.
