Hải kim sa: Vị thuốc dân gian cải thiện bệnh lý tiết niệu
Thứ hai, 30/12/2024 | 07:59
Hải kim sa (cây bòng bong) là cây leo thân rễ bò, dùng cả cây hoặc bào tử làm thuốc. Với tính hàn, cây giúp thanh nhiệt, lợi tiểu, trị sỏi thận, tiểu khó, tiểu buốt, tiểu máu, hỗ trợ thông tiểu tiện, giảm sạn thận và cải thiện chức năng bàng quang.
Hãy cùng DSCKI, giảng viên Cao đẳng Dược TPHCM - trường Cao đẳng Y Dược Pasteur khám phá giá trị của vị thuốc dân gian này trong việc cải thiện bệnh lý tiết niệu nhé!
1. Đặc điểm chung dược liệu
Tên khác: Kim sa đằng, Bòng bong chẻ, Thạch vĩ đằng, Cút nây (theo người Tày)..
Tên khoa học: Lygodium japonicum (Thunb) - thuộc họ Lygodiaceae.
Tên "hải kim sa" trong Đông y xuất phát từ hình ảnh bào tử cây lấp lánh như cát vàng.
1.1. Mô tả thực vật
Cây thuộc dạng dương xỉ, thân leo dài đến 4m, rất đặc trưng và dễ nhận diện.
Hải kim sa là cây thường xanh, mọc leo, thân rễ bò khỏe, có màu đen hoặc nâu đỏ.
- Lá:
Phiến lá dài, xẻ 2-3 lần lông chim, các lá chét hình tam giác, mọc so le cách quãng.
Trục lá uốn ngoằn ngoèo, có lông; lá chét bậc hai sinh sản ngắn hơn lá bình thường.
Lá chét bậc hai hẹp, mang nhiều ổ túi bào tử dài 2-10mm.
- Bào tử:
Hình 4 mặt hoặc gần hình cầu, một mặt dẹt, màu vàng nhạt hoặc xám, vách dày và có những chấm tròn.
Hình ảnh các bào tử của cây Hải kim sa.
1.2. Phân bố, sinh trưởng
Cây Hải kim sa là cây leo quấn chằng chịt, thường mọc thành đám ở các khu vực từ đồng bằng, đồi đến vùng núi thấp (dưới 600m). Cây ưa sáng, thường xuất hiện ở các trảng cây bụi, thảm cỏ, ven rừng rậm thường xanh, nửa rụng lá, và cả ở đầm lầy ngập nước ngọt theo mùa.
Phân bố trong nước: Hải kim sa mọc tự nhiên khắp Việt Nam, từ Cao Bằng, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Gia Lai, Khánh Hòa đến Đồng Nai.
Phân bố quốc tế: Xuất hiện ở nhiều quốc gia như Ấn Độ, Sri Lanka, Nepal, Trung Quốc, Nhật Bản, Malaysia, Úc, và các khu vực nhiệt đới, cận nhiệt khác thuộc châu Á và châu Đại Dương.
2. Bộ phận dùng, Thu hái và chế biến
Bộ phận dùng: Toàn cây và bào tử.
Thu hái: Toàn cây được thu hái quanh năm, thường khi cây đã phát triển tốt để tận dụng bào tử làm thuốc.
Chế biến: Cây được rửa sạch, thái nhỏ, phơi hoặc sấy khô để dùng dần. Bào tử được thu riêng để sử dụng trong một số bài thuốc đặc hiệu.
3. Thành phần hóa học
Cây Hải kim sa chứa các hợp chất như driocrassol, D-p-coumaril ariocrassol, tectoquinon, kaempferol, và stigmasterol.
Một số nghiên cứu đã xác định:
- Hợp chất chính: Tilianin, kaempferol-7-O-alpha-L-rhamnopyranoside, kaempferol, axit p-coumaric, daucosterol, beta-sitosterol, và 1-hentriacontanol.
- Hợp chất từ rễ: Ecdysteroside với cấu trúc phức tạp.
Naphthoquinone: Gồm 6-hydroxy-2-isopropyl-7-methyl-1,4-naphthoquinone, apigenin 7-O-beta-D-glucopyranoside, và R-(-)-pantoyllactone.
- Chất điều hòa sinh trưởng: Gibberellin A9 methyl ester, gibberellin A73 methyl ester, và axit phenolic được tìm thấy trong bào tử.
Ngoài ra, các glycoside phenolic và hợp chất có tác dụng sinh học khác cũng được phân lập.
4. Tác dụng - Công dụng
*Theo y học cổ truyền
Dược liệu có vị ngọt, hơi đắng, tính hàn. Quy vào kinh bàng quang và tiểu trường.
Tác dụng: Thanh nhiệt, lợi niệu, thư cân hoạt huyết, chỉ huyết tiêu thũng, tả thấp nhiệt, thông lâm, lợi thấp.
Chủ trị: Tiểu ra mủ, tiểu buốt, sỏi đường tiết niệu.
Ứng dụng trong Đông y: Hải kim sa thường được dùng để:
Điều trị bệnh đường tiết niệu và sỏi thận.
Hỗ trợ chữa viêm thận, sốt, và viêm não.
Điều trị viêm gan, viêm ruột, lỵ.
Hỗ trợ trị viêm tuyến mang tai và viêm vú.
*Theo y học hiện đại
1. Trong Nghiên cứu hiện đại:
- Chống viêm:
Chiết xuất bào tử Hải kim sa làm giảm sản xuất chất trung gian tiền viêm trong đại thực bào RAW264.7.
Ngăn chặn biểu hiện của iNOS và cytokine tiền viêm nhưng không ức chế COX-2, cho thấy tác dụng điều hòa chọn lọc các tín hiệu viêm.
- Chống oxy hóa: Cây chứa các hợp chất có khả năng chống oxy hóa mạnh, hỗ trợ ngăn ngừa tổn thương tế bào.
- Ngăn ngừa sỏi thận: Hỗ trợ phòng ngừa và điều trị sỏi thận oxalate, một ứng dụng truyền thống được xác nhận.
- Hỗ trợ mọc tóc: Nghiên cứu chỉ ra tác dụng khả quan đối với sự mọc tóc ở người rụng tóc do nội tiết tố.
Hải kim sa là dược liệu tiềm năng với nhiều ứng dụng hiện đại, đặc biệt trong điều trị viêm, bệnh tiết niệu và các vấn đề về da.
2. Tác dụng điều trị:
- Chữa bệnh tiết niệu: Đái dắt, đái buốt ra máu, đái ra cát sạn, táo bón.
- Điều trị vết thương và bệnh da liễu: Đắp vết thương phần mềm, loét, chín mé, mụn rộp, bệnh lậu, và chữa ngứa lở.
- Ứng dụng dân gian: Lợi tiểu, lợi sữa, chữa đau tai, đau màng óc, dùng nước cây để gội đầu hoặc tắm trị ngứa.
- Không nên dùng cho người thận dương hư gây tiểu nhiều hoặc người tỳ vị hư hàn.
- Khi sử dụng cây thảo dược tươi, cần ngâm và rửa kỹ bằng nước muối pha loãng để loại bỏ bụi đất, chất bẩn và hóa chất.
- Khi đắp thuốc từ lá cây, phải vệ sinh sạch sẽ vết thương trước khi băng bó để tránh nhiễm trùng.
- Dược liệu khô nên chọn loại chất lượng cao, sấy khô hoàn toàn, có màu vàng nâu đều, không bị sâu mọt, nấm mốc, hoặc còn nhiều bụi đất.
Kết luận:
Cây Hải kim sa (bòng bong) là một dược liệu quý với nhiều công dụng chữa bệnh được lưu truyền trong y học dân gian đặc biệt trong việc cải thiện bệnh lý tiết niệu.Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học về công dụng dược lý của cây này vẫn còn hạn chế và chưa được công nhận chính thức. Do đó, trước khi áp dụng các bài thuốc từ cây bòng bong, người dùng cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
Trong tương lai, việc nghiên cứu sâu hơn về thành phần hóa học và tác dụng của cây Hải kim sa sẽ mở ra nhiều tiềm năng phát triển ứng dụng trong y học hiện đại./.
Hải kim sa (cây bòng bong) là cây leo thân rễ bò, dùng cả cây hoặc bào tử làm thuốc. Với tính hàn, cây giúp thanh nhiệt, lợi tiểu, trị sỏi thận, tiểu khó, tiểu buốt, tiểu máu, hỗ trợ thông tiểu tiện, giảm sạn thận và cải thiện chức năng bàng quang.
Táo đỏ, hay còn gọi là táo tàu với hương vị ngọt ngào tự nhiên và giàu dinh dưỡng, táo đỏ không chỉ là món ăn vặt lý tưởng mà công dụng của táo đỏ còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.
Cây Mỏ quạ, còn gọi Xuyên phá thạch, là dược liệu quý trong y học cổ truyền, có vị đắng, tính mát. Cây này giúp phá ứ, khứ phong, giảm đau xương khớp, thanh nhiệt phế, được sử dụng lâu đời trong các bài thuốc dân gian Việt Nam.
Bầu đất, hay cây Kim thất, là rau quen thuộc trong ẩm thực Việt. Ngoài làm món ăn, nó còn được dùng trong y học cổ truyền công dụng của Cây Bầu đất để hỗ trợ điều trị táo bón, kiết lỵ, ho khan, tiểu đường và cải thiện giấc ngủ.
