Bạch chỉ nam – Vị thuốc Nam chữa cảm mạo, sốt nóng, phong nhiệt, mẩn ngứa

• Hải kim sa: Vị thuốc dân gian cải thiện bệnh lý tiết niệu
• Táo đỏ: Siêu thực phẩm với nhiều lợi ích cho sức khỏe
• Lợi ích của cây Húng quế đối với sức khoẻ

Hình ảnh Cây Bạch chỉ nam

Hãy cùng DSCKI, giảng viên Cao đẳng Dược TPHCM - trường Cao đẳng Y Dược Pasteur khám phá thêm về vị thuốc Nam đầy giá trị này trong kho tàng cây thuốc Việt Nam!

1. Đặc điểm chung của dược liệu Bạch chỉ nam

• Tên gọi khác: Mát rừng, Bạch chỉ nam
• Tên khoa học: Millettia pulchra
• Họ thực vật: Fabaceae (họ Đậu)

1.1. Mô tả thực vật

• Hình thái: Cây thuộc dạng thân bụi, cao từ 5-7 m, cành có hình trụ, có khía dọc và phủ lông thô.
• Lá: Lá kép lông chim lẻ, mọc so le, gồm 11-17 lá chét hình mác, lá to dần về phía ngọn. Kích thước lá dài khoảng 3-9 cm, mặt trên có lông thưa, mặt dưới lông dày và mượt.
• Hoa: Hoa mọc thành chùm ở kẽ lá gần ngọn, có màu tím hồng. Đài hoa hình chuông, phủ lông mịn; tràng hoa có ít lông hơn. Nhị hoa tụ thành một bó, bầu hoa có lông, chứa từ 5-8 noãn.
• Quả: Quả thuộc loại quả đậu, hình lưỡi dao, dài 4-8 cm, có màu lục vàng và phủ lông nhỏ. Hạt hình trứng dẹp, mép dày, màu vàng nhạt.
• Mùa hoa: Tháng 5-6 và Mùa quả: Tháng 9-10

1.2. Phân bố và sinh thái

• Phân bố: Loài cây này cũng phổ biến tại các nước thuộc vùng Đông Dương như Lào, Myanmar, và có mặt tại Ấn Độ, Trung Quốc.

Ở Việt Nam: Bạch chỉ nam mọc hoang và được trồng tại nhiều tỉnh miền núi và trung du, như: Bắc Bộ: Bắc Giang, Thái Nguyên, Quảng Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng, Tuyên Quang, Yên Bái, Hòa Bình.

• Đặc điểm sinh thái:  Bạch chỉ nam là cây ưa sáng, tuy nhiên, cây non có khả năng chịu bóng. Loài cây này phát triển tốt trong môi trường rừng thứ sinh, các khu vực đồi cây bụi, hoặc ven bờ ruộng rẫy. Đất thích hợp cho cây là loại đất feralit đỏ vàng hoặc vàng đỏ, ở độ cao khoảng 600-700m.

2. Bộ phận dùng

• Phần sử dụng:   Rễ là bộ phận chính được sử dụng làm dược liệu.
• Cách thu hái và sơ chế:

• Có thể thu hái rễ quanh năm, thường ưu tiên lấy rễ từ những cây nhỏ.
• Sau khi thu hái, rễ được rửa sạch, thái thành từng phiến mỏng, sau đó phơi khô để bảo quản và sử dụng.

3. Thành phần hóa học

Bạch chỉ nam chứa nhiều hoạt chất có giá trị dược lý, bao gồm flavonoid, phenol, sterol, và đặc biệt là isoflavonoid. Những thành phần này có tác dụng kháng viêm, kháng khuẩn, kháng nấm, chống ung thư và chống oxy hóa.

Cụ thể, một số hợp chất hóa học quan trọng trong rễ Bạch chỉ nam bao gồm:

• (-) Maackiain: Chống dị ứng và khối u.
• Pterocarpin: Chống viêm.
• (-) Sophoranon: Chống viêm.
• Flavonoid: Bao gồm hợp chất (2S)-5,7,4’-trihydroxy-8,3’,5’-triprenylfavanon, 5,7,2’,4’-tetrahydroxy-6,3’-diprenylisoflavon, và nhiều hợp chất flavonoid khác có khả năng chống oxy hóa và kháng viêm.

Kết quả khảo sát sơ bộ thành phần hóa thực vật cho thấy sự hiện diện của nhóm hợp chất flavonoid, coumarin, chất khử, polyuronid, và acid hữu cơ, trong đó flavonoid là thành phần chủ yếu.

Các nghiên cứu hóa học đã thu được 17 hợp chất tinh khiết, bao gồm:

• Karanjin: Có khả năng chống ung thư.
• Fujikinetin: Chống viêm, bảo vệ dạ dày.
• Acid 4-O-methyl-karanjic: Kháng nấm.
• Acid 5-methoxy-2,2-dimethyl-2Hchromene-6-carboxylic: Kháng viêm và virus.
• Pseudobaptigenin: Chống viêm.
• Genistein và Daidzein: Ngừa ung thư vú.

Tuy nhiên, các nghiên cứu về thành phần hóa học và tác dụng dược lý của Bạch chỉ nam ở Việt Nam còn khá hạn chế. Những kết quả này đã đóng góp quan trọng vào việc bổ sung tài liệu về đặc điểm thực vật và thành phần hóa học của loài cây này, mở ra cơ hội cho các nghiên cứu sâu hơn và việc xây dựng phương pháp chiết xuất dược chất từ rễ Bạch chỉ nam.

Hình ảnh Hoa và lá cây Bạch chỉ nam

5. Tác dụng – Công dụng:

• Rễ củ của cây có vị đắng, hơi cay, mùi thơm hơi hắc, tính mát.
• Tác dụng:

• Giải cảm, giảm đau đầu và nhức mắt.
• Phát tán, thông kinh lạc.
• Tiêu phong nhiệt: Giảm ngứa gãi, làm dịu sưng tấy, giúp khô ráo mủ.
• Chữa rắn cắn: Đắp ngoài giúp làm lành vết thương.

Công dụng:   Bạch chỉ nam thường được sử dụng để:

• Điều trị các bệnh như cảm mạo, sốt nóng, bí mồ hôi, ngạt mũi, nhức đầu, sợ gió, và chân tay nhức mỏi. đau bụng, và ỉa chảy
• Hỗ trợ điều trị các bệnh lý khác như:
• Phong thấp đau xương.
• Viêm da dị ứng sơn (sơn ăn), ban trái, đậu mùa.

*Cách dùng và liều lượng

• Liều dùng: Dùng từ 8-16g, có thể tăng đến 40g mỗi ngày,
• dưới dạng thuốc sắc hoặc thuốc bột.
• Cách dùng khác:
• Sử dụng củ tươi:

Mài với nước vo gạo hoặc nước cơm, bôi ngoài da để trị sơn ăn, lở ngứa, chảy máu.

6. Các bài thuốc có Bạch chỉ

DSCKI chia sẻ thêm với sinh viên Cao đẳng Y Dược TPHCM tại trường các bài thuốc có Bạch chỉ như sau:

6.1 Chữa Phong nhiệt mẩn ngứa:

Các vị thuốc: Rễ Bạch chỉ nam, Đơn kim và Đơn đỏ: mõi vị 30g

Cách dùng: Sắc uống.

6.2 Chữa mụn nhọt, mưng mủ:

• • Các vị thuốc:
    • Bạch chỉ nam: 12g
    • Kim ngân hoa: 20g
    • Hạ khô thảo: 12g
    • Xương bồ: 12g
    • Gai bồ kết: 12g
    • Kinh giới: 8g
    • Hà thủ ô: 12g
    • Vảy tê tê: 12g
  • Cách dùng: Các vị thuốc cho vào ấm, đổ 1 lít nước, sắc còn 400ml. Người lớn chia 3 lần uống trong ngày, trẻ em tùy theo độ tuổi, mỗi lần uống 50-100ml, ngày uống 2 lần.

6.3 Đau bụng, kém tiêu, tiêu chảy:

• • Các vị thuốc:
    • Bạch chỉ nam: 20g
    • Trần bì: 12g
    • Hậu phác nam: 8g
  • Cách dùng: Sắc uống.
• Chữa mẩn ngứa dị ứng:
• • Các vị thuốc:
    • Bạch chỉ nam: 12g
    • Kim ngân hoa: 12g
    • Hoa khế tươi: 30g
    • Lá cối xay: 12g
  • Cách dùng: Sắc uống, ngày uống 1 thang.

6.5 Chữa cảm mạo, sốt nóng:

• • Các vị thuốc:
    • Bạch chỉ nam: 12g
    • Bạc hà: 8g
    • Cam thảo đất: 12g
    • Kinh giới: 8g
    • Sài đất: 16g
    • Cát căn: 16g
  • Cách dùng: Sắc uống, mỗi ngày 1 thang.

6.6 Ngứa lở do dị ứng sơn:

• • Cách dùng: Bạch chỉ nam tươi mài với nước gạo hoặc nước cơm, bôi vào vùng da bị ngứa.

7. Lưu ý khi sử dụng Bạch chỉ nam

• • Phụ nữ mang thai, trẻ em, người cao tuổi, và người có cơ địa dị ứng. cần thận trọng
  • Dùng đúng liều (8-16g, tối đa 40g/ngày), tránh lạm dụng lâu dài.
  • Có thể gây kích ứng da, buồn nôn, đau bụng hoặc tiêu chảy. Ngừng dùng nếu gặp triệu chứng bất thường.
  • Tránh dùng cùng thuốc Tây có tác dụng tương tự mà không hỏi ý kiến bác sĩ.
  • Chọn dược liệu chất lượng, sạch, không mốc, thu hái và sơ chế đúng cách.
  • Khi sử dụng: Bắt đầu liều thấp, bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Kết luận

Bạch chỉ nam (Millettia pulchra) là một dược liệu quý trong y học cổ truyền, với nhiều công dụng nổi bật như chữa cảm mạo, sốt nóng, phong nhiệt, mẩn ngứa, và hỗ trợ điều trị các bệnh lý viêm nhiễm, phong thấp. Thành phần hóa học đa dạng, đặc biệt là flavonoid và isoflavonoid, mang lại tác dụng kháng viêm, kháng khuẩn, chống oxy hóa và ngăn ngừa ung thư.

Tuy nhiên, việc sử dụng cần tuân thủ liều lượng và hướng dẫn của thầy thuốc để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Bạch chỉ nam không chỉ góp phần gìn giữ giá trị y học cổ truyền mà còn mở ra tiềm năng cho các nghiên cứu chuyên sâu, phát triển ứng dụng trong y học hiện đại.Các nghiên cứu vẫn đang tiếp tục để làm rõ thêm các tác dụng dược lý của loài cây này, mở ra tiềm năng ứng dụng rộng rãi trong việc chăm sóc bảo vệ sức khỏe./.

DsCKI.Nguyễn Quốc Trung

Nguồn: Tin tức Y Dược – Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur